Jak deglobalizacja przekształca gospodarkę światową

Tom Crean – ISA w USA

Artykuł za artykułem w mediach korporacyjnych głównego nurtu w ostatnich tygodniach pojawiały się stwierdzenia, że wojna na Ukrainie przyspieszyła radykalne zmiany w gospodarce światowej, które określa się mianem ,,deglobalizacji”.

Martin Wolf, główny redaktor ekonomiczny Financial Times, stwierdził niedawno, że ,,…powstanie dwóch bloków z głębokimi podziałami między nimi jest prawdopodobne, a także coraz szybszy odwrót od globalizacji i poświęcenie interesów biznesu na rzecz geopolityki.” (FT, 16 marca)

Larry Fink, CEO BlackRock, największego na świecie ,,zarządcy aktywów”, był jeszcze bardziej dosadny: ,,Rosyjska inwazja na Ukrainę położyła kres globalizacji, której doświadczaliśmy przez ostatnie trzy dekady”.

Wojna na Ukrainie rzeczywiście wywiera ogromny wpływ na gospodarkę światową i ma poważne implikacje na przyszłość. Jednak aby zrozumieć deglobalizację, musimy cofnąć się jeszcze dalej.

Globalizacja i kapitalizm

Kapitalizm od momentu swoich narodzin jako system społeczny wykazywał tendencję do łączenia wszystkich części świata w globalny rynek z rozwiniętym podziałem pracy. Tę tendencję, którą Karol Marks opisał w XIX wieku, można ogólnie nazwać ,,globalizacją”.

Jednak dążenie kapitalizmu do stworzenia światowego rynku i światowej gospodarki napotyka na ograniczenia państwa narodowego. Jest to forma polityczna, od której klasa kapitalistyczna nie może uciec, ponieważ jest to środek, za pomocą którego dominuje ona nad społeczeństwem ideologicznie, a w razie potrzeby także siłą. Marks i jego współpracownik Fryderyk Engels uznali państwo narodowe za główną przeszkodę dla zdolności kapitalizmu do dalszego harmonijnego rozwoju sił wytwórczych społeczeństwa ludzkiego.

Pod koniec XIX wieku nastąpił okres charakteryzujący się wysokim stopniem globalizacji, w tym obniżeniem ceł handlowych, ułatwieniami w podróżowaniu itp. Był to również okres stałego wzrostu gospodarczego. Nie był on jednak trwały i na początku XX wieku zastąpiła go rosnąca konkurencja między głównymi krajami imperialistycznymi, której kulminacją była I wojna światowa. Po I wojnie światowej, a zwłaszcza w latach 30. ubiegłego wieku, nastąpiła intensywna deglobalizacja, ponieważ trwał konflikt między imperialistami, któremu towarzyszył bardzo wysoki stopień protekcjonizmu (wysokie cła). Sytuacja ta zaczęła się zmieniać dopiero w długim okresie wzrostu po II wojnie światowej.

Era neoliberalna, która rozpoczęła się na początku lat 80. i z której obecnie wychodzimy, charakteryzowała się, podobnie jak koniec XIX wieku, wyjątkowym poziomem globalizacji. Bariery w handlu i przepływie kapitału były systematycznie zmniejszane dzięki szeroko zakrojonym umowom handlowym, takim jak NAFTA (North American Free Trade Agreement – przyp. tłumacza). Łańcuchy dostaw stały się dłuższe, bardziej złożone i bardziej zintegrowane, ponieważ korporacje dążyły do obniżenia kosztów produkcji do minimum. Była to era niskiej inflacji, niskich stóp procentowych i taniego importu. Podczas gdy wiele biednych krajów doświadczyło częściowej industrializacji w celu obsługi globalnego rynku, bogate kraje, takie jak USA, doświadczyły częściowej dezindustrializacji. Elita korporacyjna osiągnęła niewiarygodne zyski, a nierówności wzrosły do poziomu niespotykanego od stulecia.

Kryzys neoliberalizmu

Obecny odwrót od globalizacji ma swoje korzenie w kryzysie kapitalizmu u schyłku ery neoliberalnej. Jego pierwszym przejawem była głęboka globalna recesja w latach 2007-8. Mimo zgromadzenia ogromnych bogactw kapitaliści coraz częściej nie byli w stanie osiągać zysków z inwestowania w rozwój produkcji. Zamiast tego kapitał był inwestowany w globalne kasyno na rynkach finansowych, co doprowadziło do powstania serii baniek spekulacyjnych, które gwałtownie pękły, pociągając za sobą upadek gospodarki realnej.

Jak zwykle płacili za to ludzie pracujący – masowe bezrobocie, miliony przejęć nieruchomości i niekończące się cięcia wydatków socjalnych. W rezultacie neoliberalizm zaczął być kojarzony z brutalnymi oszczędnościami i coraz częściej spotykał się ze sprzeciwem zwykłych ludzi na całym świecie.

W ciągu następnej dekady z globalizacji ubyło pary. Według Economist w latach 2008-2019 wartość światowego handlu w stosunku do globalnego PKB spadła o około pięć punktów procentowych.

W tym samym dziesięcioleciu sprzeczne interesy imperializmu amerykańskiego i rosnącego imperializmu chińskiego zaczęły zmierzać w kierunku nowej zimnej wojny. Donald Trump nałożył wysokie cła na towary chińskie, ale cła i protekcjonizm rosły również na całym świecie. Stany Zjednoczone i Chiny z motorów globalizacji stały się motorami deglobalizacji. Jeszcze pięć lat temu przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych między USA a Chinami wynosiły 30 mld USD rocznie. Teraz spadły do 5 mld USD. Stany Zjednoczone zakazały chińskiemu gigantowi telekomunikacyjnemu Huawei udziału w kontraktach rządowych, a następnie usilnie naciskały na swoich ,,sojuszników”, aby nie dopuszczali Huawei do budowy sieci 5G.

Nowa zimna wojna i deglobalizacja zostały z pewnością przyspieszone przez pandemię, a obecnie przez wojnę na Ukrainie. Pandemia w dramatyczny sposób pokazała słabe punkty rozległych globalnych łańcuchów dostaw. Zarówno rządy Chin, jak i Stanów Zjednoczonych dążą do ,,przesiedlenia” strategicznych sektorów produkcji, takich jak półprzewodniki. Wyraźnie widać, że trwa proces oddzielania gospodarek USA i Chin od siebie. Na zachodnim Pacyfiku trwa masowa rozbudowa sił zbrojnych, która zmierza w kierunku konfliktu o Tajwan.

Gospodarka światowa coraz bardziej dzieli się na dwa bloki skupione wokół Stanów Zjednoczonych i Chin. Unia Europejska i Japonia są coraz bardziej spychane za Stany Zjednoczone, podczas gdy Rosja i Chiny zawiązały bardzo ścisły sojusz.

Wojna jako czynnik przyspieszający

Wojna na Ukrainie postawiła wszystko na głowie. Popieramy naród ukraiński i żądamy od Rosji wycofania wszystkich sił, ale sprzeciwiamy się również interesom wszystkich imperialistycznych potęg i dążeniu do jeszcze bardziej niebezpiecznego globalnego konfliktu. Sprzeciwiamy się zachodnim sankcjom, które najmocniej uderzają w ludzi pracy w Rosji i które same w sobie są aktem wojny.

Radykalne posunięcie, jakim jest wypchnięcie Rosji ze światowego systemu finansowego, oznacza w istocie szybkie uniezależnienie jedenastej co do wielkości gospodarki świata od sfery gospodarczej USA, UE i Japonii. Wskazuje to na tworzenie przez Rosję i Chiny własnych rozwiązań poza ,,globalnymi instytucjami”, takimi jak Światowa Organizacja Handlu, Bank Światowy itp. Wszystkie narody są coraz częściej proszone o ,,opowiedzenie się po jednej ze stron” w konflikcie, który określa się jako konflikt między ,,demokracją a autokracją”, ale który w rzeczywistości jest starciem między imperialistycznymi interesami, tak jak starcie między Wielką Brytanią a Niemcami przed I wojną światową.

Jest to prawdziwy koniec globalizacji, jaką znaliśmy przez ostatnie 30 lat. Oczywiście nie oznacza to końca handlu czy międzynarodowego podziału pracy. Wskazuje jednak na poważną reorganizację, w której gospodarka narodowa odgrywa znacznie większą rolę niż dotychczas.

Przyszłość

Niektórzy mogą cieszyć się z upadku globalizacji, która z pewnością była związana z bezwzględnym programem korporacyjnym, który łamał prawa pracowników, rdzennej ludności i przyczyniał się w ogromnym stopniu do zmian klimatycznych, a wszystko to w imię tworzenia coraz bardziej ,,wolnego” rynku. Jednak to, co go zastąpi, będzie jeszcze gorsze, tak długo, jak będzie istniał kapitalizm. Obecnie obserwujemy ponowne umocnienie się reakcyjnego nacjonalizmu, rozbudowę armii i rosnącą inflację. W wyniku wojny na Ukrainie i katastrof klimatycznych świat stoi obecnie w obliczu największego kryzysu żywnościowego od czasów II wojny światowej.

Zamiast ,,deglobalizacji” czy powrotu do neoliberalnej globalizacji, potrzebujemy międzynarodowej alternatywy dla klasy robotniczej, która wskaże drogę do realizacji obietnicy gospodarki światowej opartej na racjonalnym planie demokratycznym.

Tłumaczył: R. P.
Teksty oryginalny: https://internationalsocialist.net/en/2022/05/global-economy