Czy na świecie istnieją państwa socjalistyczne? Czy istniały kiedykolwiek?

Eddie McCabe — Partia Socjalistyczna (ISA w Irlandii)

Podstawowym pytaniem zadawanym przez ludzi dopiero poznających teorię socjalistyczna jest to, czy istnieją jakiekolwiek przykłady socjalizmu w praktycznym zastosowaniu – zarówno dziś jak i w historii. Zupełnie jasne jest, że argumentacja za socjalizmem, jako prawdziwą alternatywą dla kapitalizmu, byłaby dużo łatwiejsza, gdyby takie przykłady można było przedstawić obrońcom obecnego systemu.

Niestety, co może być rozczarowujące, nie istnieją gotowe przykłady socjalizmu. Warto jednak mieć na względzie, że zrozumienie dlaczego niemożliwym jest wskazanie jakiegokolwiek socjalistycznego państwa stanowi ważną część uświadomienia sobie, czym właściwie jest socjalizm.

W najbardziej podstawowym ujęciu socjalizm jest społeczeństwem, w którym bogactwo i zasoby (w tym środki do wytwarzania tegoż bogactwa) są wspólną własnością społeczeństwa jako całości. Decyzje dotyczące sposobu ich wykorzystania są podejmowane demokratycznie, a głównym celem jest zaspokojenie potrzeb społeczeństwa jako całości (a nie konkurujących ze sobą jednostek, przedsiębiorstw lub państw). Oznacza to społeczeństwo prawdziwej równości i demokracji, bez ubóstwa i niesprawiedliwości.

Nie trzeba chyba mówić, że żaden kraj na świecie nie spełnia nawet najbardziej podstawowych cech socjalizmu.

Mimo to, z różnych powodów wiele osób przytacza przykłady „faktycznie istniejącego socjalizmu”. Ludzie pokroju Berniego Sandersa często powołują się na „socjalizm skandynawski „. W ich ujęciu kraje takie jak np. Szwecja, charakteryzujące się wieloma powszechnymi usługami publicznymi: bezpłatną edukacją, silnie dotowaną opieką zdrowotną czy opieką nad dziećmi, są równoznaczne z socjalizmem. Nawiasem mówiąc, zaawansowany system usług publicznych został w rzeczywistości wywalczony przez potężny, zorganizowany ruch robotniczy.

Pogląd ten byłby głęboko fałszywy nawet wówczas, gdyby usługi te nie ulegały ciągłej erozji, tak jak ma to miejsce w Szwecji. W rzeczywistości od lat 90. nierówności rosły w Szwecji szybciej niż gdziekolwiek indziej na świecie. Faktem jest, że szwedzka gospodarka zawsze opierała się na rynku oraz prywatnej własności przemysłu i banków, znajdującej się w rękach kapitalistów (którzy oczywiście zawsze zamierzali obalić wszystkie reformy wywalczone w przeszłości przez ludzi pracy).

Inni natomiast wskazują na przykład byłego Związku Radzieckiego oraz wzorowanych na nim reżimów, takich jak PRL, NRD, Czechosłowacja, Chiny, Kuba etc. Ich gospodarki opierały się na własności państwowej i planowaniu. Oznaczało to prawdziwy postęp w stosunku do anarchii kapitalizmu i jego drapieżnego dążenia do zysku, a także doprowadziło do znacznego wzrostu standardów życia, likwidacji analfabetyzmu oraz wydłużenia średniej długości życia dzięki zapewnieniu bezpłatnej opieki zdrowotnej, edukacji i mieszkań.

Społeczeństwa te były jednak autorytarnymi reżimami, zdominowanymi przez egoistyczną biurokrację – i dlatego zawsze stanowiły jedynie wypaczenie socjalizmu, który to wymaga zarówno demokracji politycznej, jak i gospodarczej (planowanie gospodarcze nie może działać bez aktywnego wkładu producentów i konsumentów). Izolacja tych reżimów we wrogim kapitalistycznym świecie, wraz z biurokratycznym złym zarządzaniem, doprowadziła do przywrócenia kapitalizmu w byłym Związku Radzieckim i Chinach. Nacisk globalnego rynku doprowadził do powolnego wkraczania kapitalizmu również na Kubę.

Krótko mówiąc, obecnie nie ma krajów socjalistycznych. Nie powinno to zaskakiwać, gdyż socjalistyczne państwo nie mogłoby istnieć zbyt długo, będąc swego rodzaju „wyspą” na kapitalistycznym „oceanie”. Prędzej czy później, wskutek nacisku globalnego rynku, zostałoby unicestwione. Kapitalizm jest systemem globalnym i musi zostać obalony na poziomie globalnym. Oznacza to, że socjalizm również musi być mieć charakter międzynarodowy.

Socjalizm jest jednak produktem rewolucji, która oczywiście musi się gdzieś zacząć. Jest kulminacją walki większości społeczeństwa – klasy robotniczej, przeciwko uciskowi oraz wyzyskowi, charakterystycznymi dla rządów kapitalistycznej mniejszości. Jego nasiona są zasiane we wszystkich masowych ruchach klasy robotniczej, które w odpowiednich warunkach – z dodatkiem wymaganej organizacji i przywództwa – mogą przekształcić się w rewolucyjną transformację społeczeństwa.

Kapitalizm cechuje się walką klas. Mimo że kapitaliści osiągnęli długotrwałą przewagę nad proletariatem, potencjał socjalizmu istnieje wszędzie tam, gdzie pracownicy prowadzą walkę z uciskającym ich kapitałem. Było to widoczne we wszystkich ruchach rewolucyjnych ostatnich 150 lat – od czasu Komuny Paryskiej, która po raz pierwszy wprowadziła w życie, trwające niestety jedyne 72 dni, rządy klasy robotniczej . Tylko robotnicy i chłopi w Rosji poprowadzili dalej heroiczną, lecz tragicznie zdradzoną i zduszoną rewolucję, która rozpoczęła się w 1917 roku.

Od tego czasu niezliczone inne próby ustanowienia władzy ludzi pracy nie zaszły tak daleko, lecz wszystkie na różne sposoby dają inspirację i pewność, że socjalizm jest możliwy, nawet jeśli jeszcze nie istnieje.