Październik 1917: Kiedy robotnicy przejęli władzę

Hannah Sell, artykuł ukazał się w The Socialist (tygodniku Socialist Party England & Wales)

Z monotonną przewidywalnością, setnej rocznicy rewolucji rosyjskiej towarzyszyło wylewanie żółci – generalnie nie przeciwko „akceptowanej” rewolucji lutowej – lecz wobec Października. Kakofonią oszczerstw usiłuje się utopić prawdziwą historię rewolucji październikowej.

To nie przypadek. Na całym świecie kapitaliści tracą zdolność rządzenia. Bieg wydarzeń coraz bardziej wymyka im się spod kontroli, podczas gdy skumulowany gniew mas zaczyna się wyrażać.

Kiedy Mark Carney, gubernator Banku Anglii zaczyna ostrzegać przed nadchodzącymi rewoltami, ponieważ „sfrustrowani i przestraszeni” są „coraz bardziej rozczarowani kapitalizmem” to znaczy, że najbardziej świadome elementy klasy panującej zaczynają bać się rewolucji.

Październik 1917 r., kiedy to klasa robotnicza wiedziona przez partię bolszewików przejęła władzę i zaczęła ustanawiać realną demokrację robotniczą, był największym wydarzeniem w dotychczasowej ludzkiej historii. Kapitalistom zależy na tym, żeby lekcje z tych doświadczeń zostały głęboko pogrzebane.

Klasa panująca zaliczyła ideologiczne zwycięstwo kiedy stalinizm upadł ćwierć wieku temu. Amerykański filozof Francis Fukuyama wyraził się bezceremonialnie ogłaszając w 1989 r.: „Jesteśmy świadkami nie tylko końca zimnej wojny [ konfliktu pomiędzy imperializmem USA a Związkiem Radzieckim po 1945 r.] ale końca historii jako takiej: jest to punkt końcowy ewolucji ideologicznej człowieka i uniwersalizm zachodniej liberalnej demokracji.”

Dziś, dekady później – pośród wojen, kryzysu ekonomicznego i wzrostu ruchów populistycznych – Fukuyma dawno zmienił melodię.

Jednak w tamtym czasie, poważnie stwierdzano (Fukuyama nie był jedynym), że kapitalizm gwarantuje przyszłość stale wzrastającej demokracji, stabilności i dobrobytu dla większości.

Nawet wówczas kapitalistyczni komentatorzy czuli potrzebę pogrzebania prawdziwej historii rewolucji rosyjskiej, bez końca powtarzając kłamstwo mówiące, że degeneracja rewolucji w brutalną dyktaturę była nieunikniona.

Jednak obecnie, gdy kapitalizm tak wyraźnie jest jednoznaczny z cięciami i atakami na jakość życia większości, wzrasta zainteresowanie ideami socjalistycznymi i strach wśród kapitalistycznej elity, że ich władza raz jeszcze będzie zagrożona.

Stracone okazje

W ciągu ostatnich 100 lat było wiele okazji dla klasy robotniczej, by podążyła ona ścieżką rosyjskich robotników z 1917 roku. W przeciwieństwie do twierdzeń ideologów kapitalizmu, nie miały one miejsca wyłącznie w krajach ekonomicznie zapóźnionych.

W rewolucyjnej fali, która przeszła przez Europę po 1917 r. to potężna niemiecka klasa robotnicza miała największą szansę przejęcia władzy.

W 1968 r. we Francji miał miejsce strajk generalny 10 milionów robotników, największy w dotychczasowej historii. Okupowali oni fabryki i szli w kierunku socjalizmu, jednak zostali zahamowani przez przywódców własnych organizacji.

Podczas portugalskiej rewolucji 1974 r. kapitalistyczne państwo rozpadło się.

W tych i innych przypadkach ruchy rewolucyjne rozwinęły się w ekonomicznie „zaawansowanych” krajach kapitalistycznych.

Dlaczego klasa robotnicza odniosła sukces i wykorzystała okazję na przejęcie władzy jaka istniała w Rosji w 1917 r. ale nie udało się to w wielu innych przypadkach później? Największą różnicą było istnienie partii typu bolszewickiego.

Rewolucja nie może zostać powołana do życia przez żadną partię, lecz rozwija się kiedy masy nie znajdują innej drogi wyjścia z sytuacji niż rewolucja i wbijają się na scenę historii.

To miało miejsce w Rosji w lutym 1917 r. Carat został obalony przez heroiczny ruch robotników i żołnierzy. Jednakże nie byli oni jeszcze świadomi swojej własnej siły i pozwolili klasie kapitalistów na wkroczenie do politycznej próżni.

Rewolucja rozwijała się następnie przez 9 miesięcy poprzez ofensywy i odwroty, podczas których klasa robotnicza poddawała próbie wszystkie partie. Dni lipcowe przygotowały grunt dla kontrrewolucyjnej ofensywy i brutalnemu zaszczuciu bolszewików podczas „miesiąca wielkich oszczerstw”.

Front jednolity

Kontrrewolucja nadeszła gdy carski generał Korniłow usiłował, pod przykrywką rządu koalicyjnego Kiereńskiego, utopić rewolucję we krwi maszerując na Piotrogród. Został pokonany przez najbardziej skuteczny przykład „frontu jednolitego” w dotychczasowej historii.

Front jednolity oznacza sytuację kiedy różne organizacje robotnicze – reformistyczne i rewolucyjne – biorą udział we wspólnej walce, lecz zachowują pełną niezależność i prawo krytyki.

Lew Trocki, współkierujący obok Lenina rewolucją, podsumował to słowami „maszerujemy osobno, uderzamy razem”. W tamtym momencie Kiereński współpracował z Korniłowem wyobrażając sobie, że rewolta robotnicza zostanie zgnieciona – ale jego rząd tymczasowy, który zdobył władzę na plecach robotników, pozostanie nietknięty.

Jednak żeby zabezpieczyć swoją władzę, carat potrzebował powrotu do brutalnej dyktatury, w tym przez obalenie rządu tymczasowego. Rząd zawisł więc w powietrzu kiedy to pucz Korniłowa został rozbity przez same masy pod kierownictwem bolszewików; spośród nich niektórzy – w tym Trocki – zostali wypuszczeni z więzień by bronić Piotrogrodu.

Był to kluczowy moment dla wzrastającego i coraz bardziej nieprzejednanego poparcia mas dla partii bolszewików. Poddanie ich próbie w działaniu pokazało że byli jedyną partią mogącą autentycznie reprezentować ich interesy.

Pewien żołnierz moskiewskiego garnizonu stwierdził: „Po zamachu Korniłowa wszystkie oddziały wojska przybrały bolszewickich kolorów… Wszystkich nas uderzył sposób w jaki deklaracje [bolszewików] stały się faktami… że generał Korniłow będzie wkrótce u bram Piotrogrodu”.

Wzrost

Bolszewicy wzrastali gwałtownie w sierpniu i wrześniu. Masy „spijały hasła bolszewików w sposób równie naturalny jak oddychanie powietrzem”. Garnizon piotrogrodzki popierał bolszewików w 90%, w niektórych oddziałach nawet w 95%. W komitetach fabrycznych i warsztatowych ten sam proces nabierał rozpędu. Na początku rewolucji, w lutym, bolszewicy byli zaledwie niewielką mniejszością.

Na tamtym etapie Lenin argumentował: „Musimy bazować wyłącznie na świadomości mas. Nawet jeśli oznacza to konieczność pozostawania w mniejszości – niech tak będzie… Będziemy dalej prowadzić krytykę, by uwolnić masy od oszustw. Nasza linia okaże się pozaprawna. Wszyscy uciskani przejdą do nas. Nie maja żadnej innej drogi”. To właśnie miało miejsce po klęsce Korniłowa.

Wzrastające poparcie klasy robotniczej i żołnierzy dla bolszewików było spowodowane w istocie tym, że byli oni jedyną partią zdolną zapewnić „pokój, chleb i ziemię” – żądania rewolucji.

Wszystkie inne partie nie chcące zerwania z kapitalizmem nie mogły oferować nic więcej niż same słowa. Klasa robotnicza odkryła to podczas 9 miesięcy rewolucji.

Wbrew współczesnym przekonaniom tych którzy chcą ujrzeć rewolucję i wyobrażają sobie, że zostanie to osiągnięte pokazywaniem się jako najbardziej „radykalni” na każdym etapie, bolszewicy dawali pierwszeństwo cierpliwemu tłumaczeniu swoich idei, pewni że zdobędą poparcie klasy robotniczej na bazie doświadczenia.

Broszura Lenina „Nadchodząca katastrofa i jak ją zwalczyć” opublikowana w przededniu rewolucji październikowej 1917 r. przyjmuje właśnie takie podejście.

Cierpliwie wyjaśnia ona, że jedyną drogą wyjścia z koszmaru w jakim znajduje się Rosja jest szereg działań: nacjonalizacja banków, kontrola robotnicza, otwarcie ksiąg finansowych dla inspekcji robotniczych i chłopskich komitetów, zniesienie tajemnicy handlowej i in. – oraz że klasa robotnicza jest jedyną siłą zdolną urzeczywistnić ten program.

Rewolucje są zawsze procesem, bardziej niż pojedynczym aktem, rozwijają się miesiącami czy nawet częściej latami. Wydarzenia rewolucji rosyjskiej były wyjątkowo ściśnięte w czasie z powodu pilnego zadania zakończenia horroru pierwszej wojny światowej.

Podczas gdy tempo było wyjątkowe, te same procesy mają miejsce we wszystkich rewolucjach. Wszystkie ostatecznie dochodzą do decydującego momentu kiedy postawiona jest kwestia władzy.

Jeśli uciskane masy nie wykorzystają okazji, nieuniknione jest nastąpienie okresu zamętu i demoralizacji, z którego korzystają siły reakcji, by zgnieść rewolucję.

Nie ma wątpliwości, że gdyby klasa robotnicza – pod przywództwem bolszewików – nie wzięła władzy w 1917 r, pojawiłby się nowy Korniłow i brutalna dyktatura, nie idylliczna kapitalistyczna demokracja, jaką wyobrażają sobie dziś establishmentowi historycy.

Było jasne jesienią 1917 r. że klasa robotnicza skoncentrowana w wielkich fabrykach nie może już dłużej żyć po staremu. Nie tylko klasa robotnicza: 77% rejonów zamieszkałych przez chłopów było w stanie rebelii gdy żądanie ziemi stawało się przemożne.

Istnienie takich warunków nie prowadzi jednak automatycznie do przejęcia władzy przez klasę robotniczą. Wiele razy wcześniej i później szansa była marnowana z powodu niewłaściwego kierownictwa.

Wyczucie czasu

Okres rewolucyjny charakteryzuje się tym, że wydarzenia są radykalnie skoncentrowane. Jak zauważył Fryderyk Engels są okresy w historii, podczas których 20 lat jest jak 1 dzień oraz takie podczas których w jednym dniu są skoncentrowane wydarzenia 20 lat.

Zmuszony do ukrywania się w Finlandii z powodu morderczych gróźb dni lipcowych, Lenin pisał do bolszewików nagląc ich do pokierowania rewolucją, ponieważ los Rosji miał się zdecydować w przeciągu 2-3 dni.

W istocie możliwość przejęcia władzy przez klasę robotniczą i ubogie chłopstwo trwała dłużej – ale nie potrwałaby wiele tygodni dłużej gdyby rewolucja nie udała się.

Przed rewolucją październikową robotnicy Piotrogrodu i innych miast zaczęli się czuć sfrustrowani bojąc się, że może bolszewicy są, koniec końców, tacy sami jak inni: niezdecydowani i niezdolni do przejęcia władzy.

Obawiając się utraty okazji i degeneracji sowietów pod kierownictwem mienszewików i eserów, Lenin naglił partię bolszewików do przejęcia władzy i oparcie się na komitetach fabrycznych, które w tamtym czasie lepiej niż rady odzwierciadlały nastrój klasy robotniczej.

Jednak Trocki, przebywający na miejscu w Piotrogrodzie, był bardziej świadomy wielkich zmian jakie zaszły w sowietach pod wpływem wydarzeń. Kluczowy sowiet piotrogrodzki zdecydowanie przechylił się w kierunku bolszewików wybierając Trockiego na swojego przywódcę we wrześniu.

Rząd Kiereńskiego czynił przygotowania do wycofania najbardziej rewolucyjnych batalionów z Piotrogrodu, w oczywistej próbie wojskowego stłumienia „bolszewickiego” Piotrogrodu. W odpowiedzi piotrogrodzki sowiet zorganizował Komitet Wojskowo-Rewolucyjny, by bronić zdobyczy rewolucji.

Ciało to przeprowadziło październikową insurekcję. Rewolucja została przeprowadzona na bazie najbardziej demokratycznej organizacji – sowietów. Ustanowiła ona dalece demokratyczne państwo robotnicze.

Było to jednak możliwe tylko dzięki istnieniu „czynnika subiektywnego” – partii bolszewickiej. Dzisiaj – nie bez powodu, biorąc pod uwagę dorobek stalinowskiej dyktatury i ataki przeprowadzane na klasę robotniczą przez establishment wszystkich partii politycznych – istnieje rozpowszechniony sceptycyzm wobec partii i organizacji politycznych.

Niemniej jak pokazują np. dwie masowe fale poparcia dla wybrania i reelekcji Jeremy’ego Corbyna na przewodniczącego Partii Pracy, można to zjawisko przezwyciężyć kiedy robotnicy i młodzież widzą prawdziwą możliwość zmiany.

Rewolucja rosyjska pokazała, że żywotnym wymogiem dla zwycięskiej rewolucji jest partia kompletnie nowego typu – masowa, demokratyczna partia z dalekowzrocznym kierownictwem, bazująca na politycznie świadomych robotnikach oraz demokratycznie przez nich kontrolowana.

Demokracja

Rewolucja urzeczywistniła państwo, które było znacznie bardziej demokratyczne niż większość „demokratycznych” krajów kapitalistycznych. Lenin pokazał ten kontrast stwierdzając: „Rząd radziecki jest pierwszym w świecie (czy mówiąc ściśle, drugim biorąc pod uwagę Komunę Paryską [1871] która rozpoczęła ten sam proces) który wciągnął lud, zwłaszcza wyzyskiwanych, do pracy administracji państwowej.”

„Ludzie pracy są wykluczeni z uczestnictwa w burżuazyjnych [kapitalistycznych] parlamentach (ważne kwestie nigdy nie są w nich decydowane, decyzja należy do giełd i banków) poprzez tysiąc przeszkód i robotnicy wiedza, czują, widza i zdają sobie doskonale sprawę, że burżuazyjne parlamenty są instytucjami im obcymi, instrumentami ucisku robotników przez burżuazję, instytucjami wrogiej klasy, wyzyskującej mniejszości”.

To młode, demokratyczne państwo robotnicze osiągnęło wiele. Zdegenerowało się nie ze względu na wrodzoną słabość marksizmu, lecz ze względu na swoją izolację. Od początku bolszewicy widzieli rewolucje rosyjską jako pierwszy krok do europejskiej i światowej rewolucji.

Wiedzieli oni, że socjalizmu nie da się osiągnąć w jednym kraju, zwłaszcza w tak ubogim i ekonomicznie zacofanym jak Rosja. Rewolucje i masowe powstania miały miejsce w Niemczech w 1918 r. i na Węgrzech w 1919 r., gdyby miały one kierownictwo takie jak partia bolszewików, kompletnie zmieniłyby sytuacje w Europie i na świecie, a tym samym historię XX wieku.

Zamiast tego młode państwo robotnicze zostało osamotnione w sytuacji wojny domowej, jako że obaleni kapitaliści i obszarnicy współpracowali z 21 armiami imperializmu, by zdławić rewolucję. Nie udało im się to, m. in. dzięki ogromnej międzynarodowej solidarności robotników ze Związkiem Radzieckim.

Współczesność

Dzisiaj, ponad ćwierć wieku po upadku Związku Radzieckiego – który zdegenerował się w brutalną dyktaturę – jest wiele lekcji do wyciągnięcia z wielkiej rewolucji październikowej. Po raz kolejny widzimy klasę robotniczą rozpoczynającą poszukiwania alternatywy dla zgniłego systemu kapitalistycznego. Widzieliśmy przedsmak jej siły – tak jak podczas arabskich rewolucji w 2011 r. które obaliły 4 brutalne dyktatury.

Porażka tej pierwszej fali nowych rewolucji pokazuje nam także, że musimy dążyć do budowania masowych rewolucyjnych partii na całym świecie, łącząc je razem w międzynarodówkę – jest to kluczowe dla walki o socjalizm w XXI wieku.

Kalendarium

• Rewolucja 1905 r. – „próba generalna” przed 1917.
• 1912 – bolszewicy stają się partią rewolucyjną oddzieliwszy się od reformistycznych mienszewików
• 1914 – pierwsza wojna światowa. Rywalizacja między imperializmami rozlewa się na Europę w postaci konfliktu zbrojnego. Carska Rosja sprzymierza się z brytyjskim i francuskim imperializmem przeciwko niemieckiemu imperializmowi i jego sojusznikom. Masowa rzeź żołnierzy i powszechne cierpienie cywilów.
• 23 luty 1917 – w Międzynarodowy Dzień Kobiet (8 marca w kalendarzu gregoriańskim) nisko opłacane robotnice tekstylne wychodzą na ulice Piotrogrodu żądając chleba – później dołączają do nich inni robotnicy przemysłowi. W spontaniczny sposób rozpoczyna się rewolucja lutowa.
• 27-28 luty – żołnierze buntują się przeciwko carowi. W Piotrogrodzie i Moskwie powstają rady delegatów żołnierskich i robotniczych (sowiety)
• 3 marzec – car Mikołaj II abdykuje. Inauguracja rządu tymczasowego kierowanego przez premiera księcia Lwowa.
• 5 marzec – bolszewicka gazeta Prawda jest wydana w Rosji po raz pierwszy od zakazania jej druku w lipcu 1914 r.
• 3 kwietnia – Lenin, Zinowiew i inni bolszewicy przybywają z wygnania na dworzec finlandzki w Piotrogrodzie; są gorąco witani. Lenin zaskakuje starą gwardię bolszewików prezentując „tezy kwietniowe”, występując przeciwko kapitalistycznemu rządowi tymczasowemu i wzywając do rewolucji socjalistycznej przeprowadzonej przez robotników. Początkowo Lenin znajduje się w mniejszości, by ostatecznie zdobyć poparcie partii.
• 24-29 kwietnia – wszechrosyjska konferencja partii bolszewików zdecydowana większością przyjmuje postulat przekazania władzy w ręce rad.
• 17 maja – Trocki wraca do Rosji po okresie uwięzienia przez władze brytyjskie. W porozumieniu z Leninem prowadzi kampanię zjednoczenia międzydzielnicowców (których Trocki jest przywódcą) z bolszewikami.
• 3 czerwca – pierwszy wszechrosyjski kongres rad delegatów robotniczych i żołnierskich rozpoczyna się w Piotrogrodzie – większość mają eserzy (socjaliści-rewolucjoniści) i mienszewicy, którzy popierają rząd tymczasowy. Bolszewicy są trzecią siłą w radach.
• 18 czerwca – mienszewicy i eserzy próbują zwrócić masy przeciwko bolszewikom organizując demonstrację – co obraca się przeciwko nim samym. Prawie pół miliona ludzi maszeruje przez Piotrogród żądając „całej władzy w ręce rad!” i „precz z ofensywą (wojenną)!”
• 2 lipca – kadeci (konstytucyjni demokraci, główna partia kapitalistyczna) wycofują się z rządu tymczasowego, pogłębia się niestabilność polityczna.
• 3-5 lipca – „dni lipcowe”. Żołnierze, marynarze i robotnicy w Piotrogrodzie planują zorganizowanie zbrojnej demonstracji wobec braku realizacji przez rząd tymczasowy postulatów chleba, pokoju i ziemi – wzywają piotrogrodzki sowiet do przejęcia władzy. Jednak ich żądania wyprzedzają resztę Rosji. Bolszewicy i międzydzielnicowcy spotykają się by przedyskutować tą napiętą sytuację: czy spróbować odwołać protest czy przejąć nad nim kierownictwo, by zminimalizować potencjalne długoterminowe szkody dla ruchu. Po konsultacjach z robotnikami i żołnierzami realizowany jest drugi scenariusz.
• 4 lipca – pół miliona demonstruje w Piotrogrodzie. Rząd uruchamia brutalne represje, 400 ofiar w stolicy. Drukarnia bolszewickiej Prawdy jest zniszczona, kwatera główna bolszewików zajęta, a Lenin zmuszony do ukrywania się. Lenin, Zinowiew i Aleksandra Kołłątaj oraz inni są sądzeni za zdradę. To samo oskarżenie jest użyte do aresztowania Trockiego 23 lipca.
• 24 lipiec – Kiereński, teraz premier i minister wojny, tworzy nową koalicję rządową
• 26 lipca do 3 sierpnia – szósty kongres partii bolszewików decyduje o połączeniu się z międzydzielnicowcami
• 27 sierpnia – reakcyjny generał Korniłow przemieszcza wojska w pobliże Piotrogrodu usiłując dokonać puczu; wspomaga go personel i pojazdy brytyjskiej armii.
• 27-30 sierpnia – pod przewodnictwem bolszewików (mimo że są w mniejszości) Komitet Wojskowo-Rewolucyjny w Piotrogrodzie organizuje obronę fabryk i dzielnic robotniczych. 40 tysięcy czerwonogwardzistów zostaje zwerbowanych. Kolejarze zrywają tory, żeby zmusić oddziały Korniłowa do zmiany trasy. Bunt garnizonów w Wyborgu i Kronsztadzie. Korniłow rozgromiony.
• 31 sierpień – piotrogrodzki sowiet zdecydowaną większością głosuje za przekazaniem władzy klasie robotniczej.
• 4 wrzesień – Trocki zostaje wypuszczony z więzienia Kresty.
• 11 wrzesień – moskiewski sowiet jednogłośnie potępia państwowe represje wobec bolszewików. Czarnomorska flota przyjmuje hasło „władza w ręce rad” podobnie jak 23 pułki 12-tej armii.
• 24 wrzesień – Kiereński formuje trzeci rząd koalicyjny z 10 ministrami mienszewikami i eserami
• 25 wrzesień – Trocki wybrany na przewodniczącego piotrogrodzkiego sowietu
• 10 październik – bolszewicki komitet centralny wydaje zgodę na przygotowanie zbrojnego powstania by obalić kapitalistyczny reżim i przekazać władzę sowietom. Zinowiew i Kamieniew głosują przeciwko i później upubliczniają informacje o powstaniu. Rady robotników, żołnierzy i marynarzy w całej Rosji popierają przejęcie władzy. Kluczowe garnizony wojska popierają bolszewików.
• 24-26 października – Trocki i Komitet Wojskowo-Rewolucyjny organizują zajęcie kluczowych miejsc w Piotrogrodzie i zdobycie Pałacu Zimowego, siedziby reżimu Kiereńskiego. Brak rozlewu krwi wskazuje przeważające poparcie dla rewolucji.
• 25 października – zdecydowana większość delegatów drugiego wszechrosyjskiego kongresu sowietów zatwierdza przekazanie władzy radom.
• 26 października – inauguracja rządu radzieckiego z Leninem jako przewodniczącym rady komisarzy ludowych. Walki w Moskwie w związku z klęską kontrrewolucjonistów. Rządy rad zaczynają być ustanawiane w całej Rosji