O nieskrępowane niczym prawo do strajku! (Komentarz do planowanych zmian w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych)

Dawid Kański – Alternatywa Socjalistyczna 

6 lipca br. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej opublikowało projekt zmian do ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, która wyznacza w Polsce granice prawa do strajku. Jak podaje ministerstwo „proponowane zmiany mają na celu dostosowanie przepisów prawnych do zmieniającej się sytuacji rynkowej”, które w praktyce oznaczają – w związku pogarszającą się kondycją gospodarki – ograniczenie prawa do strajku.

Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych została uchwalona w 1991 r. (ustawa ta wyznacza granice prawo do strajku). Jednym z najważniejszych celów tej antypracowniczej ustawy było wygaszenie fali strajków, która w 1991 r. i następnych latach ogarnęła niemal cały kraj. Jednak na początku lat. 90 silny wówczas ruch robotniczy oraz związki zawodowe nie stosowały się do regulacji zawartych w ustawie, prowadząc spory zbiorowe i strajki wbrew jej przepisom. Siła strajkujących robotników sprawiała, że żaden kapitalista (prywatny i państwowy) nawet nie śmiał wyciągać z tego tytułu żadnych konsekwencji. Gdyby zastosować współczesną ustawę o rozwiązywaniu sporów zbiorów do strajków mających miejsce w czasach Polski Ludowej, to wszystkie te strajki byłyby strajkami nielegalnymi. Dzięki takiemu porównaniu łatwiej dostrzec antypracowniczość i antydemokratyczność wspomnianej ustawy. Obecnie do jej najważniejszych regulacji ograniczających prawo do strajku należy zaliczyć:

1. Monopol związkowy – w spór zbiorowy z pracodawcą mogą wejść wyłącznie związki zawodowe i tylko one mają wyłączne prawo do ogłoszenia strajku. Każdy pozazwiązkowy strajk według ustawy jest strajkiem nielegalnym, a zatem na tych zakładach pracy gdzie związki zawodowe nie funkcjonują lub układają się pracodawcami nie możliwości wejścia w spór zbiorowy i rozpoczęcia strajku.
2. Wąski katalog żądań uprawniających do wszczęcia sporu zbiorowego – przedmiotem sporu zbiorowego, a więc także strajku mogą by wyłącznie warunki pracy, płace, świadczenia socjalne oraz wolności związkowe. Wszystkie żądania wykraczające poza ten katalog (np. polityczne) są przez ustawę niedopuszczalne i decydują o nielegalności akcji strajkowej.

3. Obligatoryjne i nieograniczone czasowo etapy sporu zbiorowego – aby organizacja zawodowa mogła ogłosić strajk, najpierw musi przejść przez fazę rokowań, a potem przez fazę mediacji odbywających się w obecności bezstronnego mediatora. Dopiero fiasko mediacji uprawnia związek zawodowy do ogłoszenia akcji strajkowej, ale za nim do niej dojdzie, musi odbyć się ważne referendum strajkowe.
4. Maksymalne ograniczenie prawa do strajku solidarnościowego – taki strajk można przeprowadzić wyłącznie w geście solidarności z grupami zawodowymi, którym ustawa odbiera prawo do strajku, należą do nich między innymi osoby zatrudnione w policji, urzędach skarbowych i celnych czy straży pożarnej. Z zapisów ustawy w zasadzie wynika, że nie można przeprowadzi strajku solidarnościowego w geście wsparcia innych strajkujących pracowników, taki strajk będzie strajkiem nielegalnym.

5. Podmiotowe ograniczenia prawa do strajku – prawa do strajku pozbawione są osoby zatrudnione w organach władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej, sądach oraz prokuraturze. Zapis ten jest niezgodny z Konwencją nr 151 Międzynarodowej Organizacji Pracy, który mówi, że w przypadku tych grup pracowniczych ograniczenie prawa do strajku można stosować wyłącznie wobec pracowników zajmujących wysokie kierownicze stanowiska albo mające dostęp do informacji poufnych.

6. Przedmiotowe ograniczenia prawa do strajku – dotyczą tych pracowników, którzy zatrudnienia są na takich stanowiskach pracy, na których zaniechanie pracy zagraża życiu i zdrowiu ludzkiemu lub bezpieczeństwu państwa. Zapisy ustawy nie precyzują katalogu stanowisk pracy, na których prawo do strajku jest ograniczone. Takie sformułowanie wprowadza wśród pracowników niepewność prawa do strajku oraz jest wykorzystywany przez pracodawców do podważania ewentualnej akcji strajkowej.
7. Strajk okupacyjny – ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych nie reguluje kwestii strajku okupacyjnego, ale taki strajk przeważanie uważa się za nielegalny ze względu na zbyt silnie ograniczenie prawa własności prywatnej i własności prywatnej środków produkcji.

Do najważniejszych zmian w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych planowanych przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej należy zaliczyć zmianę definicji stron sporu zbiorowego. Obecnie stroną w sporze zbiorowym i organizatorem strajku może by każdy związek zawodowy działający na zakładzie pracy oraz każdy inny związek zawodowy spoza zakładu pracy, o ile o pomoc do takiego związku zgłoszą się pracownicy. Planowane przez ministerstwo zmiany zakładają częściowe odebranie związkom zawodowym prawa do wszczynania sporu zbiorowego, a zatem również i prawa do organizacji strajku, bo po zmianach stroną w sporze zbiorowym i organizatorem strajku będzie mogłaby być wyłącznie wspólna reprezentacja związkowa, o ile na zakładzie pracy funkcjonuje więcej niż jedna organizacja zawodowa. W przypadku kiedy zakładowe związki zawodowe nie dojdą do porozumienia w sprawie wspólnej reprezentacji, to prawo do prowadzenia rokowań, mediacji i ogłoszeni strajku przypadnie wyłącznie organizacjom reprezentatywnym. Tak naprawdę taki zapis sprawia, że to organizacja reprezentatywna będzie stawiać warunki uczestnictwa we wspólnej reprezentacji związkowej.

Jeżeli monopol związkowy jest ograniczeniem prawa do strajku w ogóle, to ograniczenie monopolu związkowego do wspólnej reprezentacji związkowej i przyznanie największych uprawnień organizacjom reprezentatywnym jest czymś więcej niż poważnym ograniczeniem prawa do strajku w Polsce. Jest to w istotce rzeczy odebraniem związkom zawodowym (rozumianych jako samodzielny podmiot w sporze) prawa do wszczynania sporów zbiorowych i prowadzenia strajków.

Planowane przez ministerstwo zmiany, a szczególności te dotyczące stron sporu zbiorowego, prawdopodobnie sprawią, że liczba legalnych strajków w Polsce spadnie w zasadzie do zera. W 2022 r. obserwuję się coraz większą popularność akcji strajków wśród pracowników, a działalność związków zawodowych stopniowo radykalizuje się. Według naszej opinii prace nad zmianami w ustawie akurat w tym czasie nie są przypadkowe, bo tak jak w latach 90. XX w. ustawa ta ma za zadanie stłumi rosnące niezadowolenie społeczne, którego wyrazem są strajki i radykalizacja ruchu związkowego.

Alternatywa Socjalistyczna domaga się:

1. Wstrzymania rządowych prac nad zmianami do ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorów.
2. Przyznania prawa do strajku wszystkim pracownikom bez względu na zajmowane stanowisko.
3. Prawa do strajku nieograniczonego żadnym ustawowym katalogiem żądań, w tym prawa do strajku politycznego.
4. Prawa do strajku od pierwszego dnia sporu.
5. Legalizacji strajku okupacyjnego i strajku solidarnościowego.
6. Ograniczenia sporu zbiorowego do nieobowiązkowego etapu rokowań trwających nie dłużej niż 14 dni.
7. Zniesienia monopolu związkowego oraz przyznania prawa do wszczynania sporów zbiorowych, oraz prawa do organizacji strajku organizacjom pracowniczym innym niż związki zawodowe, oraz grupom pracowników nigdzie niezrzeszonych.