Alternatywa Socjalistyczna Polska sekcja International Socialist Alternative
50 lat po jego śmierci, wizerunek Che Guevary jest znajomy dla większości ludzi. Dla niektórych element stylu, dla wielu innych polityczna deklaracja. Ci, którzy identyfikują się z dziedzictwem pozostawionym przez Che Guevarę, widza go jako symbol walki, buntu, internacjonalizmu oraz lepszego, socjalistycznego świata.
Jak sekretarz Komitetu na rzecz Międzynarodówki Robotniczej (CWI), Tony Saunois, napisał w 2007, Che Guevara jest w zrozumiały sposób postrzegany jako pryncypialny bojownik rewolucji.
Tony Saunois, sekretarz generalny CWI
„Strzelaj tchórzu, zabijesz tylko człowieka”. Te ostatnie słowa, wedle przekazów, były ostatnim aktem oporu wyrażonym przez Che Guevarę przed jego egzekucją, która miała miejsce 9 października 1967 w Boliwii. Miał on wówczas 39 lat.
Jeśli Felix Rodríguez, doradca CIA przy armii boliwijskiej, który przeprowadził egzekucję, myślał że zabijając Che pogrzebie również jego urok i natchnienie jakie stanowił, nie mógł się bardziej pomylić.
W rocznicę egzekucji wypada oddać cześć jego walce przeciwko uciskowi, ale także wyciągnąć lekcje z jego doświadczeń – zarówno pozytywnych cech jak i błędów. Jest to ważne dla nadchodzących walk klasy robotniczej w Ameryce łacińskiej i międzynarodowo.
Jako student medycyny w Argentynie Che Guevara niewątpliwie mógł mieć komfortowe życie. Jednak podobnie jak najlepsi przedstawiciele lewicowych radykałów z klasy średniej, odwrócił się od tych komfortów i poświecił życie dla walki z kapitalizmem.
Został wciągnięty do walki politycznej głównie z powodu biedy i walk jakich był świadkiem podczas jego dwóch słynnych wypraw w 1952 i 1953-4 opisanych w książce i filmie „Dzienniki Motocyklowe”.
Również jego spotkania z socjalistami w Peru, komunistycznymi górnikami miedzi w Chile, wspaniałą rewolucją boliwijską i szeregiem innych miały na niego wpływ; był jednak szczególnie dotknięty swoją wizytą w Gwatemali. Był tam świadkiem walk pod sztandarem lewicującego, populistycznego rządu Jacobo Arbenza.
Próbując wprowadzić pewne relatywnie ograniczone reformy bez wychodzenia poza ramy kapitalizmu, Arbenz związał sobie ręce, dając siłom kontrrewolucji czas na spiskowanie i organizowanie się – co skrzętnie wykorzystały. Arbenz nie zadziałał w porę i zawierzył „demokratycznej i konstytucyjnej lojalności” sił zbrojnych i odmówił uzbrojenia mas.
Rząd ten został ostatecznie obalony przez wspierany przez CIA zamach stanu.
Bazując na swoich gwatemalskich doświadczeniach i dyskusjach o Kubie, Che zniechęcił się do partii komunistycznych, których podejście uznawał za zbyt „konserwatywne” i „ortodoksyjne”.
W rzeczywistości te partie nie miały na celu walki o socjalizm; chcieli oni najpierw wzmacniać „parlamentarną demokrację”, rozwinąć przemysł narodowy i gospodarkę oraz przejść przez stadium kapitalistycznego rozwoju, zanim będzie możliwe przejście do przejęcia władzy przez klasę robotniczą.
W rezultacie tej polityki w wielu krajach ruch robotniczy został skutecznie sparaliżowany i rozbrojony. Che odrzucał to podejście aczkolwiek nie rozwinął dopracowanej alternatywy. Pociągnęła go rozwijająca się walka przeciwko reżimowi Batisty na Kubie i będąc w Meksyku wstąpił do Ruchu 26 Lipca.
Ruch 26 Lipca (nazwany tak po nieudanym ataku na koszary Moncada w 1953, któremu przewodził Fidel Castro) był wówczas dosyć szeroka organizacją. Miał w swoich szeregach skrzydło liberalno-demokratyczne, ale Che zaczął wystawać na widocznego reprezentanta bardziej radykalnych elementów ruchu.
2 grudnia 1956 mała, kiepsko zorganizowana grupa 82 partyzantów, w tym Che Guevara i Castro, wylądowali na Kubie i rozpoczęli to, co miało się przerodzić w dwuletnią wojnę partyzancką. W swojej kulminacji doprowadziła ona do upadku znienawidzonej dyktatury Batisty i doprowadziła do rewolucji kubańskiej.
Heroiczna rola Che była jeszcze bardziej podkreślona, jeśli weźmiemy pod uwagę jego zmagania z astmą. Każda przeszkoda, trudność i ból niezbędne do wytrzymania warunków wojny partyzanckiej były pogorszone przez jego stan. Rewolucyjna determinacja nie pozwoliła jednak jego zdrowiu w powstrzymaniu go od odegrania decydującej roli w walce.
Wojna postępowała przez przypływy i odpływy, ale partyzanci zdobywali coraz większą sympatię chłopów. W miastach gniew i nienawiść wobec reżimu Batisty również osiągała punkt wrzenia. Kiedy reżim upadał, rebelianci wkroczyli do miast w Nowy Rok 1959 r. i zostali powitani wybuchem ogromnego strajku generalnego.
Ale proces jaki zaczął się rozwijać oznaczał, że klasa robotnicza w miastach odegrała rolę pomocniczą dla guerilli. Brak świadomych, zorganizowanych ruchów klasy robotniczej u w kierownictwie rewolucji miał swoje konsekwencje.
W początkowych stadiach rewolucji kiedy Castro i Che Guevara wkroczyli do Hawany nie było jeszcze jasne jak potoczą się wypadki. Podczas gdy Che był zadeklarowanym socjalistą, Castro ograniczał się do bardziej „liberalnego” i „ludzkiego” kapitalizmu.
Kapitalizm obalony
Od 1959 roku kubańska rewolucja była pchana naprzód przez serię „ciosów za cios” ze strony USA; 3 lata później kapitalizm został ostatecznie obalony.
Ten proces był możliwy w tamtym czasie z powodu kombinacji czynników, zwłaszcza masowego nacisku ze strony robotników i chłopów. Imperializm USA odrzucił wszelkie próby wpłynięcia na nowy reżim i zamiast tego wprowadził bojkot gospodarczy trwający do dziś.
Innym kluczowym czynnikiem było istnienie centralnie planowanej gospodarki w Związku Radzieckim i Europie wschodniej. Choć były one rządzone przez biurokratyczne dyktatury, jednocześnie wydawały się oferować alternatywę dla kapitalizmu.
Te czynniki oznaczały możliwość ostatecznego wprowadzenia centralnie planowanej gospodarki. Taki ogromnie pozytywny krok naprzód miał elektryzujący efekt na całym świecie. Che Guevara odegrał kluczową rolę w tym procesie.
Od początku naciskał na rewolucję, aby obrała bardziej socjalistyczny kierunek i podkreślał potrzebę rozprzestrzeniania jej międzynarodowo. Odegrał ważną rolę w napisaniu tak zwanej Drugiej Deklaracji Hawańskiej, która jest nawet dzisiaj inspirującą lekturą.
Między innymi odpowiada ona na pytanie dlaczego USA odpowiedziała tak ostro na rewolucję na względnie niewielkiej wyspie: „[USA i klasy panujące] boją się, że robotnicy, chłopi, studenci, intelektualiści i postępowe sektory warstw średnich przejmą władzę metodami rewolucyjnymi… boją się, że ludzie rabowani na całym kontynencie wezmą broń od swoich ciemiężców i tak jak na Kubie ogłoszą się wolnymi ludami Ameryki”.
Che niewątpliwie aspirował do idei międzynarodowej rewolucji socjalistycznej, ale jego największą słabością i tragedią był brak zrozumienia jak można to osiągnąć. Pociągała go idea walki partyzanckiej jako środka zwycięstwa rewolucji socjalistycznej. Na tym etapie nie rozumiał jeszcze kluczowej roli jaką klasa robotnicza musi odegrać w transformacji społeczeństwa.
Nawet w krajach gdzie miejska klasa robotnicza była mniejszością całej populacji, jej kolektywna rola i świadomość wyrastające z warunków społecznych w fabrykach i miejscach pracy oznaczała, że jest ona decydującą klasą do poprowadzenia rewolucji socjalistycznej. Takie było doświadczenie rewolucji rosyjskiej w 1917.
W praktyce klasy kapitalistyczne w krajach neokolonialnych są związane zarówno z obszarnictwem jak i imperializmem. Na tej podstawie pokazały wielokrotnie, że są niezdolne do rozwinięcia gospodarki czy przemysłu, zbudowania stabilnej demokracji czy rozwiązania kwestii narodowej. Te zadania były rozwiązane przez rewolucje burżuazyjno-demokratyczne w zaawansowanych krajach kapitalistycznych jak Brytania czy Francja.
Jednak w obecnej epoce, w świecie neokolonialnym, te zadania nie mogą być rozwiązane przez słabe klasy kapitalistyczne. Spełnienie ich jest powiązane, jak ujął to Trocki w swojej teorii rewolucji permanentnej, z socjalistyczną transformacją społeczeństwa na skalę międzynarodową.
Z powodu zgniłego charakteru reżimu Batisty i politycznej próżni na Kubie wydawało się, że guerilla dawała jedyną drogę naprzód. W rzeczywistości nawet w tamtych warunkach finałowi wojny towarzyszył strajk generalny, po którym wojna została ostatecznie wygrana a partyzanci wkroczyli do Santa Clara, Hawany i innych miast.
Na podstawie swoich doświadczeń na Kubie Che błędnie próbował powielić to, najpierw w Afryce, potem w Ameryce łacińskiej. Warunki były kompletnie różne, a klasa robotnicza była w znacznie silniejszej pozycji, z większą tradycją rewolucyjną i doświadczeniem. Brak wypracowanego, świadomego zrozumienia roli klasy robotniczej w rewolucji socjalistycznej był niewątpliwie największą słabością polityczną Che Guevary.
Zdobycze
Nawet dzisiaj, na Kubie zdewastowanej stratą subsydiów ekonomicznych w konsekwencji upadku Związku Radzieckiego i efektów narzuconego przez USA bojkotu, zdobycze rewolucji można znaleźć w formie jednego z najlepszych systemów ochrony zdrowia na świecie, bezpłatnej dla wszystkich. W przeciągu lat analfabetyzm został wyeliminowany. Jeden nauczyciel na 57 mieszkańców oznacza ze stosunek liczby nauczycieli do uczniów jest jednym z najlepszych w świecie. To samo można powiedzieć o lekarzach
Żadna z tych zdobyczy nie byłaby możliwa bez kubańskiej planowanej gospodarki i rewolucji. CWI wspiera wszystkie zdobycze kubańskiej rewolucji; jednocześnie należy zaznaczyć że początkowa forma rewolucji miała konsekwencje dla natury reżimu który został ustanowiony.
Rząd pod kierownictwem Castro i Che po rewolucji cieszyli się zdecydowanym poparciem. Jednak brak zorganizowanej klasy robotniczej świadomie wiodącej procesem rewolucyjnym oznaczał, że prawdziwa demokracja robotników i chłopów nie została ustanowiona.
Choć elementy kontroli robotniczej istniały w fabrykach, to nie było autentycznego systemu demokratycznej kontroli i zarządzania robotniczego. W konsekwencji rozwinął się biurokratyczny odgórny reżim.
Che instynktownie sprzeciwiał się wszelkim przywilejom urzędników rządowych czy publicznych reprezentantów. Na Kubie był bardzo stanowczy wobec tych w swoim departamencie, którzy próbowali odnosić choćby najmniejsze korzyści osobiste z pełnionych funkcji.
Odbywając podróże do ZSRR i Europie Wschodniej odpychał go luksusowy styl życia biurokratów i pogardliwy stosunek jakiego nabrali wobec klasy robotniczej. Biurokratyczne elementy występujące na Kubie coraz bardziej go frustrowały.
Szukając alternatywy
Pomimo reagowania przeciwko potwornym biurokratycznym dyktaturom w Rosji i Europie wschodniej, które pewnego razu opisał jako „gówno”, nie rozwinął jasno sformułowanej alternatywy dla nich, ani tego jak je zwalczyć. Jednak niewątpliwe szukał takiej alternatywy. Był później oskarżony o trockizm przez radziecką biurokrację.
Według niektórych świadectw Che nosił w plecaku „Zdradzoną Rewolucję” Trockiego podczas wyprawy do Boliwii. W istocie już wcześniej zaczął zapoznawać się z niektórymi pismami Trockiego. Były oficer peruwiańskiego lotnictwa, Ricardo Napurí, który odmówił bombardowania lewicowego powstania w 1948 dał Che egzemplarz „Permanentnej Rewolucji” kiedy poznał go w Hawanie w 1959.
Chęć dyskutowania i eksplorowania różnych idei i opinii była cechą charakteru Che. Niestety mimo czytania pism Trockiego przed swoją przedwczesną śmiercią, Che nie wyciągnął koniecznych konkluzji, by rozwinąć spójną i opracowaną alternatywę.
By tego dokonać potrzebny był ogromny skok rozumienia. Jego izolacja, brak kontaktu, dyskusji i wymiany idei, które są elementem członkostwa w partii, wraz z brakiem szerszego międzynarodowego doświadczenia rewolucyjnego z którego można by wyciągać wnioski uczyniły taki skok skrajnie trudnym.
Gdyby Che żył na tyle długo, by doświadczyć innych międzynarodowych walk klasy robotniczej i dalej je dyskutować, prawdopodobnie wyciągnąłby właściwe konkluzje.
Braki w rozumieniu Che miały tragiczne konsekwencje dla jego własnego życia i błędnego modelu walki partyzanckiej. Jednak pozytywne cechy i trwające dziedzictwo – jako symbol bezkompromisowej, ofiarnej, nieprzekupnej walki – służy jako źródło inspiracji po dziś dzień. Jeśli możemy także wyciągnąć lekcje z jego błędów, to cel zdeterminowanej walki Che – międzynarodowy socjalizm – zostanie osiągnięty.
