Cormac Kelly: Lekcje z rewolucji hiszpańskiej: 1931-1938

Cormac Kelly, Socialist Alternative West Yorkshire (ISA England, Wales & Scotland)

Rewolucja hiszpańska z lat 1931-1939 to jedno z największych wydarzeń w historii klasy robotniczej XX wieku. Bohaterscy hiszpańscy robotnicy powstali przeciwko próbie zamachu stanu w 1936 r. podjętej przez armię, dowodzoną przez reakcyjnego faszystę, generała Francisco Franco, człowieka, który już dwa lata wcześniej zdławił strajkujących górników w Asturii.

Zwycięstwo faszyzmu we Włoszech i Niemczech uczyniło walkę w Hiszpanii krytyczną. Robotnicy na całym świecie znali straszliwe konsekwencje zwycięstwa faszystów. We Włoszech Czarne Koszule, zorganizowane przez Benito Mussoliniego, uzbrojone i finansowane przez kapitalistów, zmiażdżyły klasę robotniczą po niepowodzeniu rewolucyjnych okupacji fabryk w 1920 roku.

Robotnicy stoją w obliczu porażki w Niemczech

W Niemczech faszyzm, w postaci nazistów Hitlera, został początkowo wykorzystany przez pracodawców do zmiażdżenia ruchu robotniczego. Kapitał finansowy przeznaczył ogromne środki na ruch Hitlera i jego szturmowców SA, aby zaatakować niezwykle silny niemiecki ruch robotniczy. Po krachu na Wall Street w 1929 roku i wielkim kryzysie klasa rządząca doszła do wniosku, że tylko zniszczenie organizacji robotniczych uratuje jej system i uchroni przed groźbą rewolucji.

Wobec karygodnej porażki Niemieckiej Partii Komunistycznej i Socjaldemokratów w skutecznej walce z faszystami i przy pełnym przyzwoleniu burżuazyjnego państwa, Hitler doszedł do władzy w 1933 roku. Lew Trocki (współlider rewolucji rosyjskiej obok Lenina) dokładnie przeanalizował rozwój faszyzmu podczas jego wzrostu w latach 1920/30. Twierdził, że faszyzm opierał się na masowym ruchu wyzyskiwanej klasy średniej i ,,zdeklasowanych” elementów społeczeństwa (tych w najbardziej rozpaczliwych warunkach), w celu zniszczenia wszelkich form organizacji klasy robotniczej.

Trocki zwrócił uwagę, że klasa rządząca zwróciła się ku faszyzmowi w wyniku ogromnego kryzysu swojego systemu, w którym mogła rządzić jedynie na podstawie dzikich ataków na poziom życia klasy robotniczej, co byłoby niemożliwe w oparciu o demokrację parlamentarną.

Zwycięstwo faszyzmu we Włoszech, Niemczech i Hiszpanii było możliwe tylko dzięki klęskom rewolucji w tych krajach. Błędy, zdrada, a nawet kontrrewolucyjna działalność przywódców reformistycznych i stalinowskich doprowadziły do tego, że klasy robotnicze tych krajów zapłaciły straszną cenę.

W Niemczech KPD pod kierownictwem Stalina oświadczyła, że największa partia robotnicza, socjaldemokraci, to w rzeczywistości „socjalfaszyści” i odmówiła połączenia się z nimi w Zjednoczony Front, aby przeciwstawić się nazistom. Zjednoczony front połączyłby wszystkich robotników we wspólnej walce o obronę interesów klasy robotniczej przed burżuazją – w tym przypadku o pokonanie nazistów.

Socjaldemokraci, komuniści, a nawet niezrzeszeni robotnicy mogli zostać wciągnięci do Frontu w obronie klasy robotniczej. KPD odrzuciła tę taktykę, a przywódcy reformistów oczywiście nie byli zainteresowani poważną walką z kapitalistami lub ich nazistowskimi najemnikami, w wyniku czego unieruchomiony ruch robotniczy został zniszczony, a przywódcy związków zawodowych i lewicowych partii politycznych rozstrzelani lub uwięzieni.

Hiszpania w kryzysie

Przez wieki Hiszpania była zacofana i oparta na chłopach. Marks opisał ten kraj jako będący w ,,chwalebnym rozkładzie”. Rządziła nim skorumpowana, zdegenerowana elita, skupiona wokół monarchii całkowicie niezdolnej do wywołania rewolucji burżuazyjnej. Na wsi była duża siła robocza biednych, na wpół zagłodzonych, bezrolnych robotników, którzy żyli za marne grosze, a 80% kobiet było analfabetkami.

Gwałtowna industrializacja w XX wieku stworzyła jednak niewielki, ale znaczący proletariat (klasę robotniczą), który miał stanowić trzon walki – szczególnie w Katalonii i Kraju Basków. Burżuazyjni historycy opisują wydarzenia w Hiszpanii w latach 30. jako wojnę domową, ale w rzeczywistości była to również rewolucja. W 1931 roku król został zmuszony do abdykacji, zastąpiony przez republikański, ale prawicowy i prokapitalistyczny rząd.

Ogromne strajki nastąpiły, gdy oczekiwania wzrosły, a z kolei rząd próbował je stłumić. Skrajnie prawicowy generał Franco brutalnie stłumił powstanie asturyjskich górników w 1934 roku, zabijając ponad 5000 górników i więżąc 30 000. Była to próba generalna przed wojną domową, która wybuchła dwa lata później. Górnicy, choć pokonani, ukryli swoją broń – byli świadomi, że będzie potrzebna!

 

W 1936 roku do władzy doszła koalicja Frontu Ludowego złożona z partii robotniczych i burżuazyjnych. To zwycięstwo wyborcze było zapalnikiem dla hiszpańskich mas. Nie czekały one na nowy rząd, by przeprowadzić reformy. Faszystowscy szefowie zostali wypędzeni z fabryk, a maksymalny 44-godzinny tydzień pracy wprowadzono bez utraty wynagrodzenia. Zajęto ziemię i fabryki. Zwolnieni i represjonowani pracownicy odzyskali swoje miejsca pracy. 30,000 więźniów politycznych zostało zwolnionych z więzień, w tym wszyscy uwięzieni po powstaniu w Asturii.

Front Ludowy szybko podważył tę zuchwałą akcję klasy robotniczej. Połączony burżuazyjny i reformistyczny rząd utrudniał przeprowadzenie rewolucji, przy braku masowej partii rewolucyjnej – co było kluczową przyczyną porażki hiszpańskich robotników. Lew Trocki miał później opisać Front Ludowy jako ,,spisek zrywający strajki”.

 

Ponieważ ZSRR zaopatrywał rząd w broń, stalinowska Hiszpańska Partia Komunistyczna (PCE) była w stanie przejąć władzę. Wysunęła ona teorię ,,etapów”, argumentując, że konieczne jest rozwinięcie kapitalizmu w ekonomicznie zacofanych krajach, takich jak Hiszpania, zanim przejdzie się do kolejnego etapu rewolucji socjalistycznej. Według PCE konieczne było pozyskanie ,,postępowych” kapitalistów i odsunięcie na bok żądań klasy robotniczej, aby pokonać Franco. Należało zawrzeć sojusze z częścią burżuazji, a rewolucja socjalistyczna mogła poczekać.

Rewolucja permanentna

W słabo rozwiniętym kraju, takim jak Hiszpania, istniała słaba klasa rządząca, która miała niewielkie możliwości rozwiązania problemów związanych z własnością ziemi, ponieważ sami kapitaliści albo byli powiązani z klasą posiadaczy ziemi, albo byli klasą posiadaczy ziemi i byli w szponach największych imperialistycznych potęg. Rozwiązaniem była kolektywizacja ziemi. Trzy na cztery osoby w Hiszpanii były chłopami desperacko domagającymi się reformy rolnej. W czasie rewolucji rząd Frontu Ludowego nie zamierzał realizować zadania reformy rolnej, więc klasa robotnicza i biedni zrobili to sami.

Chłopi i klasa robotnicza kolektywizowali ziemię i przejmowali fabryki, przechodząc do ich prowadzenia. Jednak osłabieniem rewolucji był brak ogólnej, narodowej koordynacji komitetów robotniczych, które często składały się z partii politycznych, a nie bezpośrednio wybranych przedstawicieli robotników. W przeciwieństwie do bolszewików w październiku 1917 roku nie było też masowej partii rewolucyjnej, która mogłaby przewodzić rewolucji.

Do błędów stalinistów doszła jeszcze zagmatwana rola anarchistów. W Katalonii anarcho-syndykalistyczny związek zawodowy, CNT, posiadał masową bazę złożoną ze zdeterminowanych bojowników klasowych. Anarchiści z zasady odrzucili zadanie przejęcia władzy w pierwszych tygodniach rewolucji, by później dołączyć do rządu Frontu Ludowego jako ministrowie. Odrzucili złotą szansę na dokończenie rewolucji w Katalonii. Podczas gdy przywódcy byli w swojej ideologicznej wieży z kości słoniowej (stan uprzywilejowanego odosobnienia lub oddzielenia od faktów i praktycznych aspektów świata rzeczywistego – przyp. tłumacza), ich walczący szeregowi członkowie budowali podstawy władzy klasy robotniczej w całej Aragonii.

Błąd ten pogłębił się podczas ,,dni majowych” w 1937 r., kiedy to rząd, pod wodzą stalinowskich sił bezpieczeństwa, próbował przejąć centralę telefoniczną kontrolowaną przez CNT i rewolucyjnych robotników w Barcelonie. Rozwścieczona katalońska klasa robotnicza, która miesiącami pielęgnowała żale wobec komunistyczno-liberalnego rządu, wyszła na ulice. Żartowano: ,,Głosuj na komunistów i ratuj kapitalizm”. W ciągu kilku godzin w całym mieście wzniesiono barykady. Powstanie rozprzestrzeniło się poza Barcelonę, na całą Katalonię i Aragonię, gdzie szeregowi anarchiści byli gotowi walczyć w obronie rewolucji.

 

PCE, chcąc użyć siły w środku wojny z Franco, by zmiażdżyć anarchistyczne bojówki, była winne kontrrewolucji. Przywódcy anarchistów powiedzieli robotnikom CNT, by złożyli broń i poszli do domów, aby można było rozpocząć negocjacje. Szybko miasto zostało opanowane przez 6,000 policjantów. W styczniu 1938 roku wielu zostało zabitych w czystce, a 15 000 rewolucjonistów zostało uwięzionych przez rząd republikański.

POUM

W 1935 roku Robotnicza Partia Zjednoczenia Marksistowskiego (POUM) została stworzona przez trockistów i innych socjalistów sprzeciwiających się stalinizmowi PCE i była silna w Katalonii i Walencji. Jej lider Andres Nin powiedział, że był pod wpływem idei Lwa Trockiego, ale gdyby tylko skorzystał z rad i wskazówek Trockiego, rewolucja w Hiszpanii mogłaby odnieść sukces. Zamiast tego partia była oportunistyczna, zajmowała stanowisko opowiadające się za rewolucją w przyszłości, będąc jednocześnie reformistyczną w praktyce i codziennej działalności.

Liczba członków partii wzrosła z 1 000 do 70 000 w 1936 roku dzięki jej apelowi do robotników niezadowolonych zarówno z anarchistów, jak i stalinistów. Nin często otrzymywał porady w listach od Lwa Trockiego, ale odpowiadał, że rewolucja hiszpańska jest wyjątkowa, że wydarzenia we Włoszech i Niemczech nie mają znaczenia dla walki i tak partia skończyła bez wyraźnego programu politycznego. POUM nie miała pojęcia, jak klasa robotnicza może przejąć i umocnić władzę, i sytuowała się marginalnie na lewo od partii Frontu Ludowego. Jej pozycja w połowie drogi między reformizmem a prawdziwym marksizmem paraliżowała ją przed jakąkolwiek prawdziwą, decydującą działalnością, gdy nadarzyła się okazja do rewolucji.

Podczas ,,majowych dni” w 1937 r. robotnicy, nauczeni błędami z 1936 r., wyszli na ulice miast i miasteczek w całej Katalonii. POUM nie zdołała jednak dać niezależnego rewolucyjnego przywództwa rozgniewanym i zmobilizowanym masom, zdesperowanym, by zakończyć rządy Frontu Ludowego i pokonać faszystów. Oznaczałoby to pomoc klasie robotniczej w przejęciu władzy w tych regionach z perspektywą rozprzestrzenienia się prawdziwej rewolucji robotniczej w całej Hiszpanii i poza nią. Zamiast tego POUM po raz kolejny skierowała się ku innym grupom na lewicy.

 

Dotyczyło to w szczególności anarchistów. Nin został wciągnięty w stalinowską czystkę, aresztowany, okrutnie torturowany, a następnie zamordowany przez agentów radzieckiej tajnej policji. Po zdławieniu rewolucyjnego zrywu, POUM doznało straszliwych represji i zostało zniszczone, a najbardziej entuzjastycznymi prześladowcami byli stalinowcy.

Porażka przywództwa

Podczas rewolucji hiszpańskiej w latach 1931-1939 liczne odmiany partii lewicowych (z wyjątkiem typu bolszewickiego) miały okazję przetestować swoje pomysły i strategie w kotle rewolucji i wszystkie poniosły porażkę. Trocki, w swoim niezwykłym artykule ,,Klasa, partia i przywództwo”, zajął się tymi, którzy twierdzili, że klasa robotnicza w Hiszpanii nie przejęła władzy, ponieważ nie była do tego gotowa.

To hiszpańskie masy powstały i uzbroiły się, by walczyć z faszystowskim powstaniem w 1936 roku. To katalońska klasa robotnicza powstała podczas ,,majowych dni” w 1937 roku. Gdzie były partie lewicy? ,,Co oznacza w tym przypadku 'niedojrzałość’ proletariatu?” pyta Trocki. Jest krystalicznie jasne, że pomimo odważnych walk zainicjowanych przez masy, na drodze do prawdziwego zwycięstwa stanęła koalicja reformistycznych socjalistów, stalinistów, anarchistów i POUM z burżuazją.

Poprzez swoje powiązania ze Związkiem Radzieckim PCE powoływała się na autorytet jedynej udanej rewolucji proletariackiej w historii i była w stanie dostarczyć broń do Hiszpanii. Jednak wraz z samym ZSRR, PCE zdegenerowała się w kontrrewolucyjne stalinowskie monstrum.

Anarchiści przyznali, że CNT chciała przejąć władzę w maju 1937 roku i mogła to zrobić bez trudu, ale jej przywódcy odmówili.

POUM miała proletariacko rewolucyjne członkostwo, ale zamiast prowadzić niezależną walkę o władzę robotniczą, wahała się i działała jak hamulec w walce o niezależne działania klasy robotniczej.

Dla Lwa Trockiego lekcje rewolucji były bogate. Był on pełen podziwu dla ducha walki hiszpańskiej klasy robotniczej, stwierdzając, że mogliby oni przeprowadzić dziesięć rewolucji. Studiowanie tej rewolucji nie jest ćwiczeniem akademickim. Zwycięstwo oznaczałoby prawie na pewno brak drugiej wojny światowej, rozprzestrzenienie się socjalizmu na całą Europę i poza nią oraz pokonanie nazizmu i stalinizmu przed 1940 rokiem. Z lekcji płynących z Hiszpanii klasa robotnicza może nauczyć się, kto jest, a kto nie jest jej sojusznikiem, jak walczyć z faszyzmem i jakie znaczenie ma masowa partia rewolucyjna.

Aby dowiedzieć się więcej, zachęcamy do posłuchania 18. odcinka podcastu Socialist Alternative ,,Revolutionary Ideas” (w języku angielskim przyp. tłum).

Tłumaczył: Aleksander Marchlewski

Tekst Oryginalny: https://www.socialistalternative.info/2022/10/13/lessons-of-the-spanish-revolution-1931-1938/?fbclid=IwAR1UZQ51BjPjye_RAKHF53dgs0D03hv3RuTkt77OZAO8Y77a86Esc4gazF8