Per-Åke Westerlund: Jak zwyciężyła Armia Czerwona?

Część 1 i 2 artykułu na temat wojny domowej w Rosji, na podstawie nowej książki Antony’ego Beevora, Russia – Revolution and Civil War 1917-21.

Per-Åke Westerlund – Rättvisepartiet Socialisterna (ISA w Szwecji)

Część 1: Robotnicy przejmują władzę, a Biali chwytają za broń

„Nie jest przesadą stwierdzenie, że bolszewizm jest obecnie znacznie większym zagrożeniem dla Europy niż niemiecki militaryzm”. Komentarz brytyjskiego ministra spraw zagranicznych Balfoura w 1918 roku – po czterech latach wojny z Niemcami z milionami zabitych – pokazuje śmiertelny strach globalnego imperializmu po przejęciu władzy w Rosji przez robotników.

Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone, Japonia, Niemcy i sześć innych państw uczestniczyły militarnie po stronie białych generałów w wojnie przeciwko robotnikom i biednym chłopom w Rosji w latach 1918-21.

Jest to temat najnowszej książki Antony’ego Beevora: “Russia: Revolution and Civil War 1917-21”. Brytyjski popularny historyk opublikował wcześniej książki o bitwie pod Stalingradem i hiszpańskiej wojnie domowej, które również warto przeczytać. W sprawie Rosji Beevor nie potrafi jednak trzymać się z dala od najczęściej używanych burżuazyjnych klisz i mitów na temat rosyjskiej rewolucji 1917 roku, bolszewików, a zwłaszcza jej przywódców Lenina i Trockiego. Mimo to książka kończy się jedną długą wyliczanką masakr i antysemickich pogromów dokonywanych przez białą stronę oraz odpowiedzialności imperializmu za piekielne warunki życia ludności Rosji.

Każdy, kto śledzi dziś wojnę w Ukrainie i całkowite zniszczenie całych miast przez siły rosyjskie może przeczytać w książce Beevora, jak okupowano Ukrainę 100 lat temu. W 1920 roku francuskie wojsko opanowało całe ukraińskie wybrzeże Morza Czarnego, od Odessy do Mariupola, a cała Ukraina miała stać się departamentem Francji. Już wtedy eksport produktów rolnych przez Morze Czarne był ważny dla dostaw żywności i gospodarki.

Wojska niemieckie zajęły Kijów i utworzyły marionetkowy rząd. Na Morzu Czarnym, podobnie jak na Morzu Kaspijskim, brytyjska marynarka wojenna miała całą armadę kontrolującą żeglugę. Japonia miała maksymalnie 145 tys. żołnierzy na Syberii, a rząd brytyjski szacował, że wydał na tę wojnę 100 mln funtów. W skład sił Imperium Brytyjskiego wchodziły oddziały z Indii, Kanady i Australii.

Zjednoczone mocarstwa zachodnie utrzymały blokadę głodową, w porównaniu do której wszystkie obecne sankcje bledną. Pięć milionów ludzi zmarło z głodu. Blokada i wojna dały też pełną swobodę straszliwym epidemiom. Miliony zmarły na tyfus. Ponadto szalała ospa, grypa hiszpanka, dyzenteria i cholera.

Podobnie jak w poprzednich książkach, Beevor koncentruje się na rozwoju samej wojny, a o kluczowych decyzjach i wydarzeniach politycznych wspomina jedynie pobieżnie. W rezultacie nie udaje mu się wyjaśnić, w jaki sposób nowopowstała Armia Czerwona zdołała zmobilizować tak wielu żołnierzy w tak skrajnie zmęczonym wojną kraju. Odpowiedź brzmi: mobilizacja żołnierzy nastąpiła nie z powodów nacjonalistycznych, ale dla reformy rolnej, wolności dla uciskanych narodów, a w zasadzie dla pokoju i możliwości budowy zupełnie nowego, socjalistycznego, robotniczego społeczeństwa. Dla Ukrainy kluczowy był bolszewicki program niepodległościowy, który Putin potępił, prowadząc obecnie wojnę napastniczą. Rosyjscy robotnicy, którzy walczyli w latach 1917-22, byli całkowitym przeciwieństwem dzisiejszej armii rosyjskiej.

Rewolucja przeciwko carowi

Rosja na początku XX wieku była imperialistycznym mocarstwem, w którym zdecydowaną większość ludności stanowili skrajnie wyzyskiwani chłopi. Beevor cytuje słowa Maksima Gorkiego o tym, jak „połowa wszystkich dzieci chłopskich umiera na różne choroby przed ukończeniem piątego roku życia”, nawet po formalnym zniesieniu pańszczyzny w 1861 roku. Obok rolnictwa opartego na drewnianych pługach istniała młoda, trzymilionowa klasa robotnicza skupiona w wielkich zakładach przemysłowych, mająca za sobą doświadczenie rewolucji 1905 roku i wielkich strajków z lat 1913-14.

Kiedy w 1914 roku rozpoczęła się I wojna światowa, carska armia zmobilizowała 15,3 mln żołnierzy, w większości ubogich chłopów. Trzy miliony nie przeżyły wojny, a wielu innych zostało rannych na całe życie.

Niepokój i cierpienie spowodowane wojną doprowadziły do rewolucji lutowej w 1917 roku, w wyniku której obalono carskie imperium. Beevor opisuje, jak rewolucja rozpoczęła się od strajków kobiet i masowych demonstracji, które szybko zyskały poparcie klasy robotniczej i żołnierzy. Ci ostatni rozdawali demonstrującym broń. „Każda jednostka, która została rozlokowana, przyłączyła się do rebeliantów” Beevor cytuje szefa tajnej policji, Globaczewa. Żadna z carskich władz nie funkcjonowała, a „tłumy zrywały wszelkie symbole monarchii z budynków publicznych czy dwugłowe orły ze sklepów z powołania na dworze cesarskim.”

Rząd Tymczasowy

Utworzono Rząd Tymczasowy, którego premierem został książę Lwow. W jego skład weszli również dwaj „socjalistyczni” ministrowie: Kiereński z Socjalistycznych Rewolucjonistów (SR) i mienszewik Cziczeradze. Jednocześnie przywrócono radę robotniczą, Sowiet 1905 roku. Mienszewicy i SR uzyskali w niej większość i poparli rząd. Wśród bolszewików frakcja pod wodzą Stalina i Kamieniewa opowiedziała się za tą samą linią. Natomiast Lenin, po powrocie w kwietniu, zdobył większość dla walki z rządem tymczasowym. Rewolucja mas obaliła cara i stworzyła atmosferę wolności. Ale rząd kontynuował wojnę, odmawiając przeprowadzenia reformy rolnej lub zapewnienia wolności uciskanym narodom. Kapitaliści zachowali władzę gospodarczą. Czy rewolucja zatrzyma się, czy pójdzie dalej? Beevor opisuje nastroje na wsi: „Gdy rozeszła się wieść [o rewolucji], chłopi ruszyli do miasta i pytali, kiedy będą mogli przejąć ziemię i kiedy skończy się wojna.”

Jak wszyscy prawicowi pisarze, Beevor usprawiedliwia działania Rządu Tymczasowego, twierdząc, że o reformie ziemi i wolności dla uciskanych narodów mogło zadecydować jedynie Zgromadzenie Konstytucyjne (parlament, który stworzyłby nową konstytucję). Ale żadne takie zgromadzenie nie zostało powołane przez rząd. Prawica i wysoko postawieni wojskowi opowiadali się już za nową dyktaturą.

W czerwcu Rząd Tymczasowy wraz ze swoimi sojusznikami z Wielkiej Brytanii i Francji rozpoczął nową ofensywę wojenną, w lipcu zepchnął bolszewików do podziemia i aresztował kilku ich przywódców, a także rozwiązał fiński parlament, Diete. Kiereński został wtedy najpierw ministrem wojny, a potem premierem.

Polityka rządu potwierdzała bolszewicką linię, że robotnicy muszą przejąć władzę. Tylko wtedy można było zrealizować hasła pokoju, chleba i ziemi. Alternatywą było odzyskanie władzy przez wojsko, czego dowodem była sierpniowa próba zamachu stanu podjęta przez generała Korniłowa, próba, której – jak twierdzi Beevor – nie planował, ale został do niej zmuszony.

Masowe poparcie dla bolszewików

Beevor zauważa, że poparcie dla bolszewików gwałtownie wzrosło. Jednocześnie przypisuje Leninowi „instynkty dyktatorskie”, chociaż odnosi się do tego, że Lenin często musiał debatować, aby zdobyć większość w partii. Według Beevora Lew Trocki, który obok Lenina przewodził rewolucji październikowej, „nie miał czasu na demokrację”. W związku z tym decyzję Zjazdu Rad o przejęciu władzy nazywa „zamachem październikowym”. Bolszewicy utworzyli następnie rząd z poparciem Lewej SR, która stanowiła większość wśród socjalistycznych rewolucjonistów.

Jaka była alternatywa? Sam Beevor pisze: „Mienszewicy i przywódcy Socjalistów Rewolucjonistów, w większości członkowie wysoko postawionej inteligencji, wydawali się coraz bardziej oderwani od rzeczywistości.” Natomiast prawica, oficerowie i kapitaliści opowiadali się za dyktaturą i kontynuacją wojny.

Książka całkowicie pomija pierwszą decyzję nowego rządu: największą na świecie reformę rolną, zapewniającą ziemię 100 milionom mieszkańców wsi, i natychmiastową deklarację pokoju. Beevor nie wspomina też o wielu demokratycznych decyzjach, o niepodległości dla Finlandii, prawie do rozwodów i aborcji, zakazie rasizmu i antysemityzmu, zniesieniu kary śmierci.

Beevor odnosi się do wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego, które odbyły się dopiero po przejęciu władzy przez bolszewików i robotników. Bolszewicy otrzymali 10 milionów głosów i zajęli drugie miejsce, podczas gdy SR otrzymała 16 milionów głosów. Ale Beevor jest zmuszony przyznać, że „…ponieważ wielu lewicowych socjalistów-rewolucjonistów było w tym czasie gotowych do współpracy z bolszewikami, nie daje to dokładnego obrazu politycznej równowagi sił.” Kiedy Zgromadzenie odmówiło uznania władzy Sowietów, zostało rozwiązane, co było posunięciem nieszczególnie zauważonym, ale szeroko wykorzystywanym przez prawicę na arenie międzynarodowej.

Początek wojny domowej

Beevor twierdzi, że Lenin chciał wojny domowej, ale ponownie jest zmuszony pokazać, jak bolszewicy zawsze dążyli do pokoju. Traktat pokojowy z Niemcami 6 marca 1918 roku zawierał duże ustępstwa ze strony rządu radzieckiego, ale oznaczał początek końca I wojny światowej. Lewica-SR, która chciała kontynuować wojnę z Niemcami, opuściła rząd w geście protestu. Zamordowali oni później niemieckiego ambasadora w próżnej nadziei na wywołanie rewolty lub sprowokowanie wojny. Socjalistyczni rewolucjoniści zamordowali również kilku bolszewików i przeprowadzili zamach na Lenina.

Jasne stało się to, kto naprawdę chciał wojny domowej. Zdławienie rewolucji w Finlandii przez białych wiosną 1918 roku (40 000 zabitych, w tym 12 500 czerwonych jeńców) pokazało drogę dla rosyjskiego wojska. Zarówno Korniłow, jak i szef sztabu cara, generał Michaił Aleksiejew, zaczęli wówczas budować armie. W Donbasie zgromadzono 40-tysięczną armię kozacką. W marcu do Murmańska przybyły pierwsze oddziały imperialistów, brytyjskich Royal Marines. W kwietniu do Władywostoku dotarły pułki z Japonii, USA i Wielkiej Brytanii. W sierpniu Brytyjczycy zdobyli Archangielsk. W tym samym czasie Niemcy planowały zajęcie państw bałtyckich i osadzenie w Finlandii niemieckiego króla.

Wojna była już faktem. Na wschodzie znajdowało się 12 tysięcy czeskich żołnierzy pod dowództwem generała majora Gady (opisanego przez Beevora jako faszysta), trzy dywizje japońskie, dwa amerykańskie pułki piechoty, francuski batalion kolonialny, dwie jednostki brytyjskie, brygada kanadyjska i inne. Na południu znajdowały się siły greckie, włoskie, rumuńskie i bułgarskie.

Bolszewicy byli więc zmuszeni do stworzenia Armii Czerwonej pod przywództwem Trockiego. Armię Czerwoną tworzyło wielu internacjonalistów, między innymi 25 000 Łotyszy, którzy często brali najważniejsze misje, i 30-40 000 Chińczyków. Beevor opisuje, jak Trocki dotarł do ważnej bitwy w Kazaniu i tam odesłał swój pociąg do domu, aby pokazać, że ma zamiar kontynuować walkę. Morale Czerwonych i ich program reformy rolnej i wolności dla uciskanych narodów doprowadziły do wielu przypadków masowej dezercji Białych, o czym wielokrotnie wspomina się w książce.

Po wielkich sukcesach Czerwonych, Biali zostali zmuszeni do ucieczki do Ufy na Uralu, 780 mil na wschód od Moskwy, już w latach 1918-19. Odbyła się tam konferencja, której uczestnicy opisani są w książce jako psychopaci i reakcjoniści w całkowicie skorumpowanym środowisku. Powołano radę ministrów, na czele której stanął czołowy kandydat na dyktatora, admirał Kołczak. W tym samym czasie wśród białych funkcjonowały inne „rządy”, np. Siemionowa, które były wspierane przez Japonię. W Samarze powstał prawicowy rząd SR, również skutecznie kontrolowany przez Białych. Tymczasowy rząd północnorosyjski z prawicowymi SR „nigdy nie mógłby zostać wprowadzony w życie” bez zaangażowania Royal Navy i Royal Marine Light Infantry.

Plany wojenne Churchilla

Mniej więcej w połowie książki rząd brytyjski, a zwłaszcza jego minister wojny Winston Churchill, stają się głównymi bohaterami, podczas gdy Lenin i Trocki nikną w tle. Churchill, który był w bliskim kontakcie z Kołczakiem, chciał 16 lutego 1919 roku „opracować plan wojny przeciwko bolszewikom”. Problemem dla Londynu było jednak to, że stracił on pretekst do wojny po kapitulacji Niemiec w wyniku niemieckiej rewolucji w listopadzie 1918 roku.

Borys Sawinkow, lider SR, który stał się białym watażką, zauważył, że wielkim mocarstwom chodzi tylko o zasoby naturalne, takie jak ropa naftowa. „Ocalenie ukraińskich pól zbożowych dla reszty Europy” było również deklarowanym celem rządu brytyjskiego. Ponadto mocarstwa Ententy domagały się, by nie umarzać długu zagranicznego Rosji. O ich pozycji siły świadczy fakt, że komunikacja między watażkami Kołczakiem na wschodzie, Denikinem na południu i Judeniczem na zachodzie odbywała się przez Paryż.

Premier Lloyd George był bardziej ostrożny niż Churchill, ostrzegając, że eskalacja wojny może „wzmocnić bolszewizm w Rosji i spowodować jego wzrost w kraju”. I tak się stało, czego dowiodły protesty i bunty żołnierzy i marynarzy skandujących Międzynarodówkę. Niemieccy i austriaccy jeńcy wojenni wrócili do domu jako bolszewicy. „Rządy Francji i Wielkiej Brytanii głęboko zaniepokoiły się, że nastroje bolszewickie rozprzestrzeniają się w całej Europie Środkowej i na Bałkanach” – pisze Beevor. Rewolucje nastąpiły na Węgrzech i w Bawarii, ale lokalnym przywódcom zabrakło doświadczenia bolszewików, by doprowadzić je do zwycięstwa.

W tym samym czasie w Rosji siły Białych zaczęły się rozpadać. Brytyjski generał major Knox jest opisany jako „wściekły”, gdy 80% Białych żołnierzy, których wyposażyli, przeszło na stronę Czerwonych. Trocki napisał telegram z podziękowaniami.

Jak zwyciężyła Armia Czerwona? Część 2

Rewolucja zadecydowała o wojnie

Ponad 100 lat temu w rosyjskiej wojnie domowej po stronie białych generałów wzięło udział ponad 100 000 żołnierzy ze wszystkich światowych mocarstw. Ich celem było zdławienie rewolucji robotniczej, która obaliła cara i uniemożliwienie jej rozprzestrzenienia się na inne kraje.

Podczas gdy burżuazja i prawica od tego czasu szastają oskarżeniami wobec bolszewików o niedemokratyczność, zwykle milczą o skrajnej przemocy własnych przedstawicieli podczas wojny domowej. I nie potrafią wyjaśnić, dlaczego Biali przegrali wojnę.

Brutalność pierwszej wojny światowej nasiliła się jeszcze bardziej, gdy mocarstwa imperialistyczne zdecydowały, że rewolucja rosyjska musi zostać zdławiona. Jednak obalenie jednego z najbardziej reakcyjnych reżimów przez rewolucję robotniczą, która obiecała pokój, przy jednoczesnym ogromnym zmęczeniu wojną, utrudniało wielkim mocarstwom motywowanie swoich żołnierzy. Imperializm został zmuszony do stopniowego wycofywania swoich wojsk, również ze względu na poparcie, jakie rewolucja rosyjska zyskała wśród robotników na arenie międzynarodowej.

Cała propaganda rządów na całym świecie od tego czasu była skierowana przeciwko rewolucji, bolszewikom i Armii Czerwonej. Ale chociaż książka Antony’ego Beevora „,Russia – Revolution and Civil War 1917-21” jest wyraźnie burżuazyjna, to i tak musi on opisać dużą liczbę masakr i antysemickich pogromów Białych. Oto kilka wyraźnych przykładów z książki: w kwietniu 1919 roku w Ufie dokonano „czystej rzezi” 670 więźniów, w tym 66 bolszewików i dużej grupy lewicowych socjalistów rewolucjonistów. W Jekaterynburgu 15 lipca dokonano „straszliwego pogromu ludności żydowskiej”, w którym zginęło około 2200 osób. Nad jeziorem Bajkał 4 sierpnia 2200 bolszewickich więźniów zostało zmuszonych do „kopania własnych grobów i zdejmowania butów przed rozstrzelaniem” przez kozackie oddziały generała porucznika Siemionowa. W Jekaterynosławiu „Wszyscy żołnierze Armii Czerwonej i podejrzani komuniści, którzy pozostali w mieście, zostali ścięci przez Kozaków”. W Odessie „Żydzi ukryli się, gdy Biali przejęli władzę”.

Żadna z tych rzeczy nie była nieznana imperialistycznym potęgom, które udzieliły militarnego wsparcia i finansowały białe armie, wręcz przeciwnie. Niesławny generał Szkuro, który podczas ceremonii został odznaczony brytyjskim Orderem Łaźni, był okrutnym antysemitą i sadystą, jak pisze Beevor. Człowiek, który wręczył order i wygłosił mowę na cześć Shkuro, brytyjski generał major Holman, sam miał „obsesję na punkcie idei eksterminacji Żydów wszędzie”, jak pisze jego podwładny, kapitan John Kennedy.

Bolszewizacja chłopów

Biali generałowie nie mieli pojęcia o akceptacji demokratycznych zgromadzeń czy wolności dla uciskanych narodów, a tym bardziej reformy rolnej. Beevor opisuje, jak to podkopywało ich szanse na zdobycie poparcia: „W tym samym czasie barbarzyństwo demonstrowane przez Kozaków podczas ich antypartyzanckich wieców zwróciło zwykle konserwatywną opinię publiczną przeciwko Białym”. Był to proces „bolszewizacji zrozpaczonego chłopstwa”. „Chłopi, którzy widzieli w postępie Białych zagrożenie, że starzy właściciele ziemscy mogą odzyskać swoje majątki, byli teraz znacznie mniej niechętni służbie w Armii Czerwonej”.

Również w krajach bałtyckich Biali organizowali pogromy antysemickie. Tutaj wojska niemieckie, wspierane przez fińskich i szwedzkich najemników, stanowiły prawdziwe zagrożenie dla samorządności. Bezpośrednio po rewolucji październikowej 1917 roku bolszewicy ogłosili prawo uciskanych narodów do niepodległości, co było podstawą programu politycznego partii. 6 grudnia 1917 roku proklamowano niepodległość Finlandii. W trakcie wojny domowej, 17 grudnia 1919 roku, rząd bolszewicki wynegocjował traktat pokojowy z trzema państwami bałtyckimi: Estonią, Łotwą i Litwą.

„Nadzieje Churchilla na wielki sojusz bolszewicki w krajach bałtyckich zostały rozwiane” – podsumowuje Beevor. Minister wojny Winston Churchill działał z Londynu na rzecz ataku na Piotrogród, prowadzonego przez generała Judenicza i barona Gustafa Mannerheima, byłego carskiego oficera, który przejął władzę w Finlandii. Ta propozycja nie została jednak zaakceptowana przez Białych, którzy nie uznawali Karelii jako fińskiej.

Beevor wspomina również, jak Trocki w Piotrogrodzie przekształcił panikę związaną z planowanym przez Judenicza atakiem w wolę oporu. Atak nigdy nie został przeprowadzony.

Do Bożego Narodzenia 1919 roku nawet Churchill przewidywał „całkowite zwycięstwo” bolszewików. Premier Lloyd George tak skomentował fiasko ataku na Piotrogród: „Fakt, że antybolszewikom udało się zebrać tylko 20 lub 30 tysięcy ludzi z populacji liczącej kilka milionów, jest kolejną wskazówką na całkowicie błędne odczytanie sytuacji w Rosji, na którym oparto strategię wojskową”. Kiedy Brytyjczycy ewakuowali Murmańsk, poszło z nimi tylko 6 535 Rosjan, „dużo mniej, niż się spodziewano”.

Masakry i pogromy

Biali byli coraz bardziej spychani na północy, a także na Syberii. Żołnierze dezerterowali lub buntowali się, jak np. polskie oddziały, które poddały się w styczniu 1920 roku, żądając powrotu do domu. Doszło do walk wewnętrznych i prawdopodobnie jeszcze gorszych masakr. Kołczak oskarżył skrajnie prawicowego czeskiego dowódcę Gajdę o „tendencje demokratyczne”, ale Gajdę popierał najwyższy francuski oficer, generał dywizji Janin. Wewnętrzne spory między Białymi sprawiły, że Kołczak, mianowany dowódcą rosyjskim przez mocarstwa Ententy (Wielką Brytanię i Francję), nie mógł uciec wystarczająco szybko. Został aresztowany i stracony po dwóch tygodniach przesłuchań.

Beevor cytuje słowa brytyjskiego konsula generalnego Harrisa o tym, jak białe wojska „palą wioski, mordują setki spokojnych obywateli rosyjskich, rozstrzeliwują bez uprzedniego procesu demokratycznych ludzi tylko na podstawie podejrzeń o polityczną nielojalność.” Z miasta Biełgorod pochodzi świadectwo sierżanta Berry’ego: „Mężczyźni i kobiety oskarżeni o bycie pro-bolszewickimi byli wieszani na rynku miasta… a pijani Kozacy odcinali im ręce i nogi swoimi szablami, gdy nieszczęśnicy jeszcze żyli”.

W Ukrainie szacuje się, że 50.000 do 100.000 Żydów zostało zabitych w ponad 300 pogromach antysemickich. Biali uważali wszystkich Żydów za bolszewików i odwrotnie. Beevor opisuje tło historyczne: „Jednak trudno się dziwić, że carski antysemityzm, który w swojej najbardziej ekstremalnej formie polegał na morderczych pogromach dokonywanych przez Czarne Sotnie, popchnął gniewnych młodych Żydów w ramiona bolszewików”.

Czerwony Terror

Jak wszyscy burżuazyjni pisarze, Beevor robi wszystko, by oczernić bolszewików, a w szczególności Lenina i Trockiego. Obie strony popełniły okrucieństwa w czasie wojny, a Beevorowi trudno jest skierować na Czerwonych jedynie moralne potępienie. Opisuje, że kiedy Czerwoni przejęli Omsk, „zdobycie miasta charakteryzowało się stosunkowo niewielką liczbą aktów odwetu i bardzo małą liczbą grabieży.”

Bezpośrednio po II Zjeździe Radzieckim w październiku 1917 r., na którym Rady Robotnicze powołały nowy rząd z bolszewikami na czele, nie planowano utworzenia nowej armii. Zmęczenie wojną z czasów I Wojny Światowej i hasło pokoju były silnymi czynnikami wspierającymi partię. Żołnierzy, którzy zbuntowali się w armii carskiej, nazywano powszechnie bolszewikami. Aresztowanych carskich oficerów wypuszczano na wolność pod warunkiem, że nie wezmą do ręki broni.

Dopiero w styczniu 1918 roku podjęto pierwsze kroki w kierunku utworzenia Armii Czerwonej, a w marcu Trocki zrezygnował z funkcji komisarza (ministra) spraw zagranicznych i został komisarzem ds. wojny. Mimo to represje były bardzo ograniczone. W pierwszej połowie 1918 roku Czerwoni rozstrzelali 22 osoby. To miało się zmienić. Wojna domowa w Finlandii, tworzenie Białych armii, lądowanie wielkich mocarstw na wybrzeżach, zabójstwa i próby zabójstw przywódców bolszewickich – wszystko to doprowadziło do ogłoszenia „czerwonego terroru” we wrześniu 1918 roku. Utworzono odrębną służbę bezpieczeństwa przeciwko sabotażowi i zbrojnej kontrrewolucji – Czeka.

Podjęte działania miały charakter obronny, narzucony przez wojnę i konieczności, zwłaszcza brak żywności. Bezpośrednią reakcją na głód była przymusowa rekwizycja żywności od chłopów na wsi. Handel i spekulacja żywnością były absolutnie zakazane. „Komunizm wojenny” nie był polityką, którą bolszewicy mieli w swoim programie, ale jako środek obronny zmierzający do nowego społeczeństwa mógł zmobilizować miliony zwolenników. Praktykowany Czerwony Terror był otwarcie relacjonowany i omawiany. Rozbijanie buntów na rzecz Białych i angażowanie się w walki zbrojne było częścią wojny.

Samozwańcze lokalne oddziały Czeki i Czerwonych niewątpliwie dopuszczały się okrucieństw. Beevor relacjonuje, jak Lenin nakłaniał do ostrożności na wsi, a Armia Czerwona wzywała do zaprzestania przymusowego poboru, konfiskat i egzekucji.

Cała opozycja stała się biała

Beevor, pomimo swoich wybuchów przeciwko „brakowi demokracji” Lenina, unika bezpośrednich porównań ze stalinowskim Związkiem Radzieckim. Inni uczciwi burżuazyjni historycy, tacy jak E. H. Carr w swoich klasycznych książkach o rewolucji rosyjskiej, również pokazali, jak bolszewicka polityka nie miała nic wspólnego z polityczną kontrrewolucją Stalina, który wymazał to, co pozostało z partii bolszewickiej, ustanowił brutalną dyktaturę i odwrócił wszystkie demokratyczne reformy.

Ci, którzy krytykują – lub nienawidzą – bolszewików i rewolucji rosyjskiej, milczą na temat tego, kogo woleliby widzieć u władzy w Rosji. „Demokratyczne” supermocarstwa były w rzeczywistości potęgami kolonialnymi, prowadzącymi wojnę w Indiach, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Łacińskiej, Afryce i Azji Wschodniej, oprócz zakończonej właśnie pierwszej wojny światowej i wojny klasowej przeciwko robotnikom i biednym w swoich krajach.

Wszystkie siły, które rzuciły wyzwanie bolszewikom, znalazły się po stronie Białych. Socjaliści Rewolucjoniści, podobnie jak mienszewicy, wzywali do walki zbrojnej z rządem i władzą radziecką. Niezależna armia pod wodzą Machny na Ukrainie, nazwana Czarną Armią ze względu na anarchistyczny sztandar, nie zdołała stworzyć stabilnego wiarygodnego obszaru pod swoją kontrolą ani zająć wyraźnego stanowiska w sprawie rewolucji i została rozwiązana w 1921 roku, gdy jej przywódcy uciekli do Rumunii. Tragicznym wydarzeniem było powstanie w Kronsztadzie w 1921 roku, które zostało militarnie pokonane przez siły czerwone. Baza morska Kronsztad pod Piotrogrodem miała od 1917 roku opinię twierdzy rewolucji, ale cztery lata później miała zupełnie inną załogę. Żądania dotyczyły zwiększenia racji żywnościowych w czasach głodu, a rewolta była postrzegana przez Białych jako ostatnia szansa na osłabienie rządu. Rewolta nie miała poparcia robotników Piotrogrodu, ale jej klęska była od lat 30. wykorzystywana przez przeciwników bolszewików jako dowód autorytarnej brutalności partii.

Na początku 1920 roku wojska polskie zaatakowały Ukrainę i Rosję. Armia Czerwona odpowiedziała mobilizacją i kontratakiem. Polskie oddziały zostały wyparte. Lenin i bolszewicy nakłaniali Armię Czerwoną do ataku na Warszawę, wierząc, że w ten sposób zyskają poparcie w Polsce, ale potem zdali sobie sprawę, że to był błąd. Rewolucja nie może być rozprzestrzeniana przy użyciu siły zbrojnej, a tym bardziej przeciwko uciskanemu krajowi z silnym poparciem dla niepodległości. Bolszewicy opowiadali się za związkiem sowietów, rad robotniczych, jednoczących robotników ponad granicami, ale także za prawem narodów do niepodległości i własnego państwa. Jest to polityka, z którą Stalin całkowicie zerwał, a w całym Związku Radzieckim i państwach wchodzących w jego skład zapanowała totalitarna dyktatura. Bardzo wymowny jest fakt, że Putin w przeddzień ataku na Ukrainę chwalił Stalina i krytykował Lenina.

Złamany kraj

Wojna była już de facto zakończona, gdy w listopadzie 1920 r. Armia Czerwona przejęła kontrolę nad całym Krymem, ostatnim bastionem Białych w europejskiej Rosji. Biali generałowie Denikin i Wrangel, wraz ze swoimi zwolennikami, uciekli z pomocą brytyjskich, francuskich i amerykańskich statków na Morzu Czarnym, tych samych, które wcześniej oddały salwy honorowe na ich cześć. W marcu 1922 r. wojna ostatecznie się zakończyła, gdy Władywostok został zdobyty przez Czerwonych.

Rosja była krajem rozbitym, o ogromnych potrzebach. Klęski głodu spustoszyły kraj, pochłaniając miliony ofiar. Produkcja przemysłowa stanowiła jedną piątą tego, co przed I Wojną Światową, a zbiory jedną trzecią. Było siedem milionów sierot.

Duża część najbardziej świadomych robotników zginęła w czasie wojny. Klęska rewolucji w Finlandii, na Węgrzech, w Austrii i Niemczech doprowadziła do izolacji i uzależnienia od starego aparatu państwowego. Biurokratyczna warstwa wewnątrz reżimu, kierowana przez Stalina, wzmocniła swoją władzę.

Książka Antony’ego Beevora jest nieco niechlujna i oczywiście burżuazyjna. Ale wniosek z jej lektury jest mimo wszystko taki, że imperializm i Biali nie mogli zmiażdżyć rewolucji, którą obronili bolszewicy, Armia Czerwona i klasa robotnicza przy wsparciu wiejskiej biedoty.

Tłumaczył: Aleksander Marchlewski

Teksty oryginalne: https://internationalsocialist.net/en/2022/11/the-russian-civil-war-1918-22